«زن یکی بیش مبر زانکه بود فتنه و شر»؛ پژوهشی درباره پدیدۀ چند همسری در متون ادبی-سیاسی دورۀ قاجار

چندهمسری یا تعدد زوجات به‌عنوان مقوله‌ای فرهنگی، از مسائل مهم در حوزۀ مطالعات زنان به شمار می‌رود. این مسئله امری نسبتاً رایج در جوامع پیشین بوده است. منابع مختلف تاریخی، فقهی و ادبی در جامعۀ دورۀ قاجار با رویکردهای مختلف به این موضوع پرداخته‌اند. آنچه مسلم است اینکه تعدد زوجات در بین طبقات و اقشار مختلف جامعۀ ایران عصر قاجار کمابیش وجود داشته است. در متون ادبی و سیاسی اواخر دورۀ ناصرالدین‌شاه و به‌ویژه پس از مشروطه، به دلیل آشنایی نویسندگان و شاعران با غرب و گسترش ارتباطات، توجه به مسائل زنان بیشتر دیده می‌‌شود. این پژوهش با اتکا به متون و منابع ادبی و سیاسی عصر قاجار و مشروطه و تحقیقات جدید، رویکرد متون سیاسی، اجتماعی و ادبی به مسئلۀ چندهمسری را به روش توصیفی-تبیینی و تحلیل محتوا به تحقیق و بررسی گذاشته است. مطالعات نشان میدهد توجه به این مسئله و علل و پیامدهای آن در نگاه منتقدانۀ متفکران ادبی و سیاسی از اواسط دورۀ قاجار و به‌ویژه دورۀ مشروطه اهمیت بسزایی یافته و به یکی از مسائل مهم در آثار آنان تبدیل شده است. نکته قابل‌تامل این‌که آگاهی‌دادن به زنان نسبت به جایگاهشان و طبیعی‌نپنداشتن این امر یکی از مسائل مورد توجه روشنفکران و متفکران بوده است.

zan yaki bish mabar zaan keh bovad fetneh vo shar; a study on the phenomenon of polygamy in the qajar period

polygamy as a cultural category is one of the important issues in the field of women’s studies. this issue has been relatively common in previous societies. what is certain that polygamy existed more or less among different classes and strata of iranian society during the qajar era. in the literary and political texts of the late period of naseral-din shah and especially after the constitution, due to the familiarity of writers and poets with the west and theexpansion of communication, more attention is paid to women’s issues. this research, relying on the literary and political texts and sourcesof the qajar and constitutional eras and new researches, has researched and investigated the approachof political, social and literary texts to the issue of polygamy by descriptive-explanatory method and content analysis. studies show that paying attention to this issue and its causes and consequences in the critical view of literary and political thinkers from middle of the qajar period and especially theconstitutional period became very important and became one of the important issues in their studies. it is worth pondering that informing women about their position and not considering it normal has been one of the issues of concern to intellectuals and thinkers