تحلیل فضایی کتابخانه‌‌های عمومی شهر رشت

هدف: هدف این پژوهش واکاوی نحوه توزیع فضایی کتابخانه‌‌های فعلی در سطح شهر رشت و همچنین وضعیت بهینه توزیع کتابخانه‌‌ها در آینده است. روش: در این پژوهش از داده‌‌های کتابخانه‌‌های موجود رشت، بلوک‌‌های آماری سرشماری سال 1395 شهر رشت و داده‌‌های مکانی شهر رشت در قالب شیپ فایل استفاده شد. این پژوهش بر اساس دستورالعمل نهاد کتابخانه‌‌های عمومی کشور، مصوب 1397 انجام شده است. از تحلیل‌‌های آمار فضایی برای بررسی نحوه توزیع فضایی کتابخانه‌‌های موجود و از تحلیل شبکه برای تعیین محدوده خدمت کتابخانه‌‌ها استفاده شده است. برای اولویت‌‌بندی محدوده‌‌های خدمتِ آینده، از مدل تصمیم‌‌گیری ویکور استفاده شد.یافته‌ها: مقادیر آزمون‌‌ها بیانگر توزیع ناهمگون بر اساس جمعیت یا فاصله از مراکز جمعیتی است. توزیع کتابخانه‌‌ها در رشت مناسب نیست و بیشتر در مرکز شهر متمرکز و جنوب، غرب و شمال شهر رشت دارای پوشش کتابخانه‌ای کمی هستند. بر اساس معیار فاصله و جمعیت برای کتابخانه‌‌های موجود، چهار محدوده خدمت تعیین و با توجه به نزدیکی برخی کتابخانه‌‌ها به یکدیگر، محدوده خدمت آنها با یکدیگر ادغام شد. با توجه به جمعیت شهر رشت 14991 متر مربع کمبود زیربنای کتابخانه‌ای برای رسیدن به استاندارد دسترسی در این شهر وجود دارد. کتابخانه‌‌های موجود فقط 163633 نفر (معادل 24.2 درصد) از جمعیت رشت را تحت پوشش قرار‌‌ می‌دهند و با توسعه حدود 3500 مترمربعی فضای کتابخانه‌‌‌ای می‌توان کل این جمعیت را پوشش داد که در مجموع 32.4 درصد از جمعیت رشت پوشش داده خواهد شد. با انجام تحلیل شبکه و اعمال فیلترهای فاصله و جمعیت، تعداد بیست محدوده خدمت آینده در شهر رشت پیشنهاد شد تا به عادلانه‌‌ترین حالت جمعیت شهر رشت را تحت پوشش قرار دهند. این بیست محدوده 65.3 درصد از جمعیت شهر رشت را تحت پوشش قرار خواهند داد که در صورت محقق شدن آنها و افزایش سطح زیربنای کتابخانه‌‌های فعلی، در مجموع 97.7 درصد از جمعیت شهر رشت تحت پوشش کتابخانه‌‌های عمومی قرار خواهند گرفت. در تعیین اولویت محدوده‌‌های خدمتِ آینده، جمعیت اهمیت بیشتری از فاصله داشته و به ترتیب مناطقی با بیشترین جمعیت در جنوب، غرب، شمال و شمال شرق شهر رشت در شش اولویت اول برای احداث کتابخانه‌‌های جدید قرار دارند و مناطق حاشیه‌ای در شمال شهر رشت به دلیل جمعیت کمتر و نزدیک‌‌تر بودن به کتابخانه‌‌های موجود در اولویت‌‌های آخر قرار گرفته‌‌اند. 2.3 درصد از جمعیت رشت، نیز حائز شرایط لازم جمعیتی و محدودیت فاصله‌‌ای نیستند و در حال حاضر برای آنها نمی‌توان تاسیس کتابخانه جدید را پیشنهاد کرد که عمدتاً در جنوب شهر رشت مستقر هستند.اصالت/ارزش: انجام مطالعات آمایش سرزمین اساس برنامه‌‌ریزی‌‌های آینده است. کمبود این نوع مطالعات و نبود آینده نگری منجر به اتلاف منابع و دوباره‌‌کاری در پروژه‌‌های مختلف خواهد شد. این پژوهش با توجه به معیارهای اساسی به تعیین میزان زیربنای کتابخانه‌‌ها بر اساس جمعیت، میزان مورد نیاز افزایش زیربنای کتابخانه‌‌های موجود و همچنین تعداد و مساحت کتابخانه‌‌های جدید جهت پوشش دادن به نیازهای جمعیت شهر رشت پرداخته است که با عمل کردن به آن‌ می‌توان به صورت اصولی کتابخانه‌‌ها را در رشت گسترش داد و کتابخانه‌‌های جدید را در مناطق مناسب شهر رشت تاسیس کرد.

spatial analysis of public libraries in rasht city

purpose: the aim of this research was to analyze the spatial distribution of current libraries and the optimal distribution of libraries in the future in rasht city.methodology: in this research, the data of rasht’s existing libraries, statistical blocks of the 2015 census of the rasht, and rasht’s spatial data were used in shape file format. this research was conducted based on the instructions of the iran public libraries foundation, 2017. spatial statistics analysis has been used to investigate the spatial distribution of existing libraries and network analysis has also been used to determine the service range of libraries. finally, vikor decision-making model was used to prioritize future service areas.findings: the values ​​of the tests show the significance of cluster distribution of libraries in rasht city, which indicates heterogeneous distribution based on population or distance from population centers. in fact, the distribution of libraries in rasht is not suitable and they are mostly concentrated in the city center. there are few libraries in the south, west and north of rasht city. based on the criteria of distance and population for existing libraries, 4 service areas were determined (due to the proximity of some libraries to each other, their service areas were merged with each other). considering the population of rasht city, there is 14,991 square meters lack of library infrastructure to reach the access standard in this city. the existing libraries cover only 163,633 people (equivalent to 24.2%) of rasht’s population, and with the development of about 3500 square meters of library space at the available libraries, 32.4% of rasht’s population will be covered by library services. by conducting network analysis and applying distance and population filters, twenty future service areas in rasht city were proposed to cover the population of rasht city in the most equitable way. these twenty areas will cover 442,575 people of the population of rasht city, which includes 65.3% of the population of rasht, and if they are realized and the infrastructure level of the current libraries is increased, a total of 661,943 people (97.7%) of the population of rasht city will be covered by public libraries services. in determining the priority of the future service areas, the population is more important than the distance, and respectively, the areas with the largest population in the south, west, north and northeast of rasht city are in the first six priorities for the construction of new libraries, and marginal areas in the north of rasht is the last priority due to its lower population and proximity to existing libraries. 2.3% of the population of rasht, including 15,322 people do not have the necessary population and distance criteria, and currently it is not possible to propose the establishment of a new library for them, who are mainly located in the south of rasht city.originality/value: conducting land use planning researches is the basis of future planning. lack of this type of studies and lack of foresight will lead to waste of resources and duplication in different projects. according to the basic criteria, this research has determined the amount of library infrastructure based on the population, the amount needed to increase the infrastructure of existing libraries and also the number and area of ​​new libraries in order to cover the needs of the population of rasht city. by doing it, libraries can be expanded in principle in rasht and new libraries can be established at the right areas of the city.