مطالعه‌ای در باب ابعاد مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی

هدف: پژوهش حاضر قصد دارد تا مولفه‎ها، اَبعاد اصلی و فرعی مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی را بکاود و بررسی کند که این مولفه‎ها چقدر در کتابخانه‎های عمومی تحقق یافته است. روش: پژوهش حاضر به روش ترکیبی و در دو مرحلۀ کیفی و کمی انجام شد. در مرحلۀ کیفی، با مرور متون مقالات پژوهشی انگلیسی‎زبان، مولفه‎های مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی شناسایی شد. در مرحلۀ کمی، مولفه‎های مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی به پرسشنامه تبدیل شد و اعتباریابی گردید. جامعۀ پژوهش در مرحله کمّی کاربران فعال کتابخانه‎ عمومی حسینیۀ ارشاد و کتابخانۀ عمومی پارک شهر تهران بودند.یافته‎ها: یافته‎ها نشان داد که مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی شامل پنج بُعد اصلی و 11 بُعد فرعی است که عبارتند از ترویج عقلانیت انتقادی (فهم انتقادی، آگاهی تاریخی)، عقلانیت پاسخگویی (بیان مستدل، عدالت‎خواهی)، عقلانیت گفتگو (سانسورزدایی، گفتگومحوری)، الهام‎بخشی اجتماعی (هنر اجتماعی، ادبیات اجتماعی)، و اجتماع‎سازی (حریم‎شناسی، جامعه‎پذیری، آگاهی‎بخشی). همچنین، یافته‎ها نشان داد که از نظر کاربران کتابخانۀ حسینۀ ارشاد و کتابخانۀ پارک شهر، ابعاد پنج‎گانۀ مسئولیت اجتماعی در کتابخانه‎های عمومی تحقق نیافته است و تفاوت معناداری بین نظر این دو گروه از کاربران وجود نداشت. همچنین یافته‎ها نشان داد که گروه سنی 31 تا 40 سال، تحقق الهام‎بخشی اجتماعی را کمتر از بقیه ارزیابی کردند و نیز گروه درآمدی 10 الی 15 میلیون تومان در ماه، تحقق عقلانیت انتقادی، الهام‎بخشی اجتماعی، اجتماع‎سازی، و کلیت مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی را نسبت به بقیۀ گروه‎های درآمدی بسیار کم‎تر ارزیابی کردند. یافته‎های حاصل از مدل‎یابی معادلات ساختاری نشان داد که مسیر عقلانیت انتقادی، الهام‎بخشی اجتماعی، و اجتماع‎سازی تنها مسیر معنادار در مدل است. این بدان معناست که عقلانیت انتقادی، مهم‎ترین عامل اثرگذار بر الهام‎بخشی اجتماعی است و این دو نیز به‎طور معناداری بر اجتماع‎سازی اثرگذار هستند. همچنین، عقلانیت گفتگو بیشترین اثرغیرمستقیم را بر اجتماع‎سازی داشت و بنابراین به نظر می‎رسد که اولویت‎دارترین مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی، ترویج عقلانیت گفتگو است. اصالت/ ارزش: پژوهش حاضر تلاش کرده تا مقولات و مصادیق مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی ایران را ارائه نماید. همچنین، در این پژوهش نشان داده شده که تحکیم و ترویج عقلانیت گفتگو در اجتماعات، اولویت‎دارترین مسئولیت اجتماعی کتابخانه‎های عمومی است.

a study on the social responsibilities of iranian public libraries

purpose: this study aims to identify, categorize and analyze the components of social responsibility in iranian public libraries. specifically, it seeks to determine the extent to which these components are realized within iranian public libraries.methodology: this research employed a mixed-methods approach, combining both qualitative and quantitative methods. in the qualitative phase, through a review of english-language research articles, the components of social responsibility in public libraries were identified and categorized into 5 primary dimensions and 11 sub-categories. a conceptual model was designed using a concept sorting method. in the quantitative phase, a questionnaire was developed based on the identified components. content validity was established using the content validity index (cvi), with a mean cvi of .80 per item. reliability was assessed through the split-half method, yielding a spearman-brown coefficient of .891. data collection occurred between january 2023 - june 2023. the sample size was calculated to be approximately 160 participants using cochran’s formula. then, a systematic sampling technique was employed to select 80 participants from hosseiniyeh ershad library and another 80 from park-e shahr library, both located in tehran. data collection spanned a period of 45 days. for data analysis, a variety of statistical tests were utilized, including binomial tests, mann-whitney u tests, kruskal-wallis tests, and structural equation modeling.findings: the study revealed a complex structure of social responsibility in public libraries, composed of five primary dimensions and eleven secondary dimensions. these dimensions include popularization of critical rationality, encompassing critical thinking and historical awareness; responsiveness, characterized by reasoned argumentation and a commitment to justice; dialogical rationality, emphasizing freedom of expression and inclusive dialogue; social inspiration, fostering social art and literature; and socialization, promoting privacy, community integration, and public awareness. the findings indicated a general gap between the expected and actual levels of social responsibility in the studied libraries. while no significant differences were observed between the responses of users from the two libraries, demographic factors such as age and income influenced perceptions of social responsibility. younger individuals (aged 31-40) were less likely to perceive social inspiration as fulfilled, while those with higher incomes (10-15 million tomans per month) reported lower levels of satisfaction in critical rationality, social inspiration and socialization. the results of structural equation modeling indicated that the paths of critical rationality, social inspiration, and socialization were the only significant paths in the model, meaning that dialogical rationality is a factor influencing social inspiration, and the combined effect of these two factors influences socialization. furthermore, dialogical rationality had the most powerful indirect effect on socialization, suggesting that popularization of dialogical rationality is the most prioritized social responsibility of public libraries.originality/value: this research contributes to the field by providing a comprehensive framework for understanding the components of social responsibility in public libraries. additionally, it highlights the significance of dialogic rationality in achieving the broader goals of social responsibility within these institutions.