طراحی و پیاده‌سازی پایگاه جامع میراث مکتوب علوم و فنون

هدف: هدف پژوهش حاضر، طراحی و پیاده‌سازی پایگاه جامع میراث مکتوب علوم و فنون در مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری (رایسست)، و تعیین عناصر فراداده‌ای موردنیاز برای توصیف مجموعه نسخ خطی موجود در این مرکز است. روش: در این پژوهش از روش تحلیل محتوا برای شناسایی ویژگی‌ها و عناصر فراداده‌ای موردنیاز برای توصیف مجموعه نسخ خطی استفاده شد. جامعه پژوهش متشکل از مجموعه میکروفیش‌های مربوط به نسخ خطی عربی موجود در مرکز منطقه‌ای در حوزه‌های علوم و فنون شامل 1203 عنوان نسخه خطی است. جامعه پژوهش شامل کلیه عناوین نسخ خطی در حوزه‌های علوم و فنون است روش گردآوری داده‌ها در پژوهش حاضر «مشاهده ساختارمند» (به‌صورت غیرمشارکتی) و ابزار گردآوری داده‌ها سیاهه وارسی است. یافته‌ها: در این پژوهش، ابتدا عناصر فراداده‌ای طی فرایندی شامل مطالعه پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه، تحلیل پایگاه‌های نسخ خطی موجود در داخل و خارج از کشور و بررسی نیازها، چشم‌انداز و سیاست‌های خاص مرکز منطقه‌ای شناسایی شد و پس از آن طراحی پایگاه در هفت مرحله انجام شد. این مراحل عبارت‌اند از: شناسایی و سازمان‌دهی میکروفیش‌های نسخ خطی، شناسایی عناصر فراداده‌ای برای توصیف نسخ خطی، شناسایی نرم‌افزار مناسب و طراحی فرم ورود اطلاعات نسخ خطی در پایگاه رایسست، دیجیتال‌سازی مجموعه میکروفیش‌ها، مستندسازی و فهرست‌نویسی نسخ خطی، ورود اطلاعات نسخ خطی در پایگاه و بارگذاری فایل‌ها، و ارزیابی و ویرایش اطلاعات واردشده در پایگاه. اصالت/ارزش: یکی از ویژگی‌های پژوهش حاضر انتخاب عناصر فراداده‌ای موردنیاز مطابق با ویژگی‌های بافت ایرانی-اسلامی و با تکیه بر پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه است تا بتواند نقاط دسترسی مناسبی را برای بازیابی موثر متون نسخ خطی در اختیار کاربران قرار دهد. پوشش محتوایی پایگاه و تنوع عناصر فراداده‌ای آن به نحوی است که گروه‌های مختلف مخاطبان بسته به نوع نیاز از خدمات آن بهره‌مند شوند.

design and implementation of a comprehensive database of the written heritage of science and technology

purpose: this study aims to design and implement a comprehensive database of the written heritage of science and technology in the regional information center for science and technology (ricest) and determine the metadata elements required to describe the manuscripts.method: this research was carried out by the content analysis method to identify the metadata elements needed to describe the collection of manuscripts. the study population includes a microfiche collection of arabic manuscripts in ricest in science and technology, including encyclopedias, protosciences, medicine, mathematics, astronomy, geography, and miscellaneous works (about 1203 manuscripts). due to the study’s comprehensiveness, all manuscripts in science and technology were considered, and sampling was not performed. the data gathering method was structured or systematic observation (of non–participant type), and the data gathering tool was a checklist.findings: the metadata elements were first identified through a process including a review of the studies conducted in this field, an analysis of manuscript databases available inside and outside the country, and an examination of the specific needs, vision, and policies of the ricest, and then design of the database was carried out in seven stages. these stages include identifying and organizing manuscript microfiches, identifying metadata elements to describe manuscripts, identifying appropriate software and developing the manuscript data entry form in the database, digitizing the manuscript microfiches collection, documenting and cataloging the manuscripts, data entry into the database, and uploading files, and evaluating and editing the information entered in the database. this collection is currently available at https://manuscript.ricest.ac.ir.originality/value: the mission of the ricest in disseminating written knowledge and the need to organize, digitize and make manuscripts accessible to users made it necessary to conduct research in order to identify the required metadata elements and design the ‘comprehensive database of the written heritage of science and technology’. given the emphasis of the ricest on the fields of science and technology, in the first step, creating a database for these fields was prioritized. as an educational and research support for iran’ universities and scientific centers, this database can solve some of the information needs of the scientific community at the national and regional levels. one of the features of the present research is the selection of required metadata elements according to the characteristics of the iranian-islamic context and relying on the studies conducted in this field to provide users with suitable access points for effective retrieval of manuscripts. the content coverage of the database and the variety of its metadata elements are such that different groups of audiences (including general users, researchers, students, copyists, etc.) can benefit from its services depending on the type of needs. this research brought valuable achievements and outputs in different phases, including preparing a manual for manuscript cataloging and data entry, creating a comprehensive manuscript database, equipping and launching a manuscript section in ricest, training human resources for cataloging manuscripts, holding several workshops, interacting with other manuscript centers in iran and creating areas for cooperation, and providing a bibliography for all references used in the process of documenting and cataloging manuscripts.