طراحی الگوی ارائۀ خدمات کتابخانه‌های عمومی به سالمندان در شهر تهران

هدف: با توجه به روند پیر شدن جمعیت، سالمندان در حال تبدیل شدن به یکی از گروه‌های اصلی مخاطب کتابخانه‌های عمومی در ایران هستند. هدف پژوهش حاضر شناسایی مولفه‌های ارائۀ خدمات کتابخانه‌های عمومی به سالمندان و اعتباریابی آن در میان کتابداران شهر تهران است.روش: این پژوهش بر اساس هدف کاربردی و ازنظر رویکرد ترکیبی اکتشافی است. در بخش کیفی، با تعداد 19 نفر از متخصصان و ذی‌نفعان خدمات سالمندان مصاحبۀ عمیق نیمه‌ساختاریافته شد. داده‌ها با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و توسط نرم‌افزار مکس‌کیو‌دی‌ای تجزیه‌وتحلیل شد و مولفه‌های الگوی خدمات سالمندان به دست آمد. در بخش کمی، ابتدا ابزار (پرسش‌نامه) ساخته شد و در نمونه‌ای از 113 نفر از کتابداران شهر تهران که به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شده بودند توزیع شد. روایی صوری پرسش‌نامه توسط چهار نفر از اعضای هیئت علمی تایید و همچنین روایی عاملی با استفاده از تحلیل عاملی بررسی شد. پایایی پرسش‌نامه نیز ازطریق آلفای کرونباخ 0.941 محاسبه شد.یافته‌ها: الگوی پیشنهادی ارائۀ خدمات به سالمندان در کتابخانه‌های عمومی دارای هفت مولفه است که ازنظر اولویت عبارت‌اند از: »ساختمان و فضا «، »تجهیزات و وسایل خدمات جانبی «، »مواد و منابع مختص سالمندان «، »خدمات اینترنتی «، »سیاست‌ها و برنامه‌های کتابخانه «، »نیروی انسانی « و »برنامه‌ریزی و بودجه «.اصالت/ارزش: این مقاله توجه مدیران حوزۀ خدمات‌دهی کتابخانه‌های عمومی را به این مسئله معطوف می‌کند که بر اساس الگوی ارائه‌شده نیازهای گروه سنی سالمندان را شناسایی و خدمات و امکانات مختلف را برای استفاده از کتابخانه‌های عمومی در اختیار آن‌ها قرار دهد. این امر موجب استفادۀ درست و بهینۀ سالمندان از اوقات فراغت خود در جامعه و پیشرفت کتابخانه‌ها در ارائۀ خدمات به مراجعه‌کنندگان خواهد شد.

Designing a Model of Public Library Services to the Elderly in Tehran City

Purpose: To design a model of public library services to the elderly and to validate it among the librarians in Tehran City.Method: This is an applied research in terms of purpose using a mixed exploratory design. In the qualitative section of the current research, 19 experts and stakeholders in the field of elderly services were interviewed using a semistructured indepth interview technique. The data were analyzed using the qualitative content analysis method by the MAXQDA software and thus the components of the elderly service model were obtained. In the quantitative section, the research instrument (questionnaire) was developed and a sample of 114 librarians of Tehran was selected using the simple random sampling method. The face validity of the questionnaire was confirmed by four faculty members and the factor validity was assessed by the factor analysis. The reliability of the questionnaire was calculated by the Cronbach's alpha measure and was 0.941.Findings: The proposed model for providing services to the elderly in public libraries has seven components which are as follows, respectively in terms of importance: building and space , equipment and tools of ancillary services , materials and resources for the elderly , internet services , human resources , and planning and budget .Originality/value: This paper directs the attention of public library managers to this fact that based on the proposed model, they should identify the elderly's needs and thus provide different services and facilities for them to use public libraries. This will enable the proper and optimal use of their leisure time by elderly people and the advancement of libraries in offering services to visitors.