گویش‌شناسی ادراکی؛ مطالعه‌ای موردی از ترکی‌آذری در شهرستان شبستر

گویش‌شناسی ادراکی حوزه‌ای است که در آن درک و نگرش اهل زبان نسبت به مفاهیمی مانند مرزبندی جغرافیایی گویشِ خود و گویش‌های مناطق مجاور، اعتبار و منزلت اجتماعی گویش‌ها و نظایر آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این پژوهش 64 گویشورِ چهار منطقه از شهرستان شبستر در شمال غرب تبریز (شامل شهرهای شبستر، شندآباد، دریان و خامنه) به طور تصادفی به عنوان آزمودنی‌های پژوهش انتخاب شدند. سپس محقق به کمک چهار نمونۀ صوتی ضبط شده از چهار منطقۀ مذکور و یک پرسشنامه محققساخته، نگرش آزمودنی‌ها را در بارۀ نمونه‌های صوتی ارزیابی کرد. یافته‌ها نشان می‌دهد که گروه میان‌سال و نیز گروه زنان در تشخیص دوری/نزدیکی گونۀ زبانی و نیز (غیر)همشهری بودن  گوینده، موفق‌تر از گروه جوان و گروه مردان عمل می‌کنند و این امر با نتایج برخی مطالعات پیشین مانند دیرکز(2002) در آلمان کاملاً سازگار است. به این ترتیب درمی‌یابیم که در منطقۀ مورد مطالعه، میان‌سالان و زنان زبان‌آگاه‌ترند. همچنین مشخص شد که مرکزیت اداری و اقتصادی یک منطقه (شهر شبستر) باعث می‌شود تا گونۀ به کاررفته در آن منطقه از نظر گویشوران، گونۀ شهری تلقی شود.  یکی دیگر از یافته‌های قابل تامل در مطالعۀ حاضر این است که برخلاف پیش‌فرض رایج در مطالعات جامعه‌شناسی زبان، گونۀ زبانی کم‌جمعیت ترین شهر منطقۀ مورد مطالعه – خامنه معتبرتر از سایر مناطق تشخیص داده شده است.