بررسی سبک‌‏شناختی فعل در گلستان؛ متاثر از حوزۀ تعلیمی آن با رویکرد نقش‌گرای نظام‏مند

گلستانِ سعدی همواره از قلل رفیع نثر پارسی به‌‌شمار‏ آمده ‏است. از مسائلی که کمتر بدان پرداخته‏ شده، شگردهای هنری گزینش فعل و تاثیر آن بر کیفیت شیوۀ تعلیم در گلستان است. در دستور نقش‌گرای هَلیدی مقولۀ فعل با نام فرایند، از رهگذر نظام گذرایی (قابلیت دستوری بازنمایی تجربه در زبان) و فرانقش اندیشگانی و تجربی بررسی ‏می‏شود؛ با بررسی انواع و بسامد فرایندهای اثر، می‏توان به دنیای ذهن نویسنده و درنهایت سبک او پی‏برد. فرایند ‌رخ‌داد، کنش، احساس، گفتار یا بود‌ونبود امری است که در قالب گروه‌های فعلی تحقق ‏می‌یابد. نظام گذرایی امکانی برای گزینش نظام‌مند فرایندها در بررسی سبک‌شناختی متون و روشن‌‌ساختنِ انگیزه‌های نویسنده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی مولفه‏های اصلی شاهکار ادبی گلستان و تبیین ویژگی‌های آن با کمک این مقوله است. ازاین‌رو پس ‏از شرح فرایند و انواع آن، فرایندهای هفت بابِ آغازیِ گلستان بررسی و بسامد هریک مشخص می‏شود. حاصل آنکه سعدی در ساخت و گزینش فرایندها، افزون‌بر معنی، وزن، ایفای نقش در تکرارهای هنری و داشتن ظرفیت، به بیان هم‏زمانِ چند مفهوم برای تقویت اصل ایجاز توجه کرده و صنعت‏پردازی‌های وی برای تحقق این اهداف بوده ‏است. بیشترین نمونه‏ها فرایند رفتاری است؛ این نشان از تمرکز گلستان بر انسان، روابط اجتماعی انسان‌ها و پیگیری اصل تعلیم دارد.

Stylistic Study of the Verbs in Gulistan: An Approach to Halliday’s Systemic Functional Grammar

Sa’di’s Gulistan has always been considered as one of the most important sublime masterpieces of Persian literature. Regarding to stylistic researches on Gulistan, one of the peculiarities of Sa’di’s artistic techniques is to select the verbs in such a way to reflect the influence of didactic qualities. In Halliday’s systemic functional grammar, the verb category is also considered as a process of transitivity system (grammatical ability for representation of experience in language), ideational and experiential metafunctions. The study of the types and frequencies of the processes leads to the achievement of the author’s mental status and style. In the stylistic study of texts, transitivity system makes it possible to select the processes systematically and to represent the author’s intentions. The goal of this article is to study the main components of masterpieces like Gulistan and to describe its features. To attain this goal, having explained the processes and its types, seven parts of Gulistan (the first seven Babs) and their frequencies are studied at the first step. The study reveals that Sa’di has paid attention to the selection of the processes and the capability of the simultaneous artistic repetitions besides meaning and rhythm. Since most Sadi’s examples are of behavioral nature, it is concluded that the main concentration of Gulistan is on humans, social relationship and the didactic principles.