ساخت‌های اسنادی‌شده زبان فارسی در ترازوی نظریه‌های نحوی

به‌طور کلی ساخت‌های اسنادی‌شده ساخت‌های نحوی نشانداری هستند که یک گزاره منطقی ساده را توسط دو بند بازنمایی می‌کنند. ارتباط این ساخت‌ها با ساخت‌های پایه‌ای‌تر با توجه به چارچوب نظری معین می‌شود که برای تحلیل به‌کار می‌رود. از سوی دیگر مطالعات گشتاری به دنبال این هستند که با استفاده از ویژگی‌های ساخت‌های اسنادی‌شده ساخت زیربنایی آن‌ها را تعیین کنند. چنانچه جملات اسنادی به‌‌عنوان ساخت‎ پایه‌ برای ساخت‎های اسنادی‌شده در نظر گرفته شوند، تحلیل از نوع پس‌گذاری خواهد بود و در صورت مرتبط کردن این ساخت‎ها با ساخت‌های اسنادی‌نشده تحلیل عنصر زاید ارایه می‎شود. هدف این پژوهش این است که نشان دهد کدام‌یک از تحلیل‌های ارایه‌شده در نظریه‌های نحوی برای توصیف و تبیین ساخت‌های اسنادی‌شده زبان فارسی مناسب‌تر هستند؛ بدین منظور ضمن معرفی رویکردهای گوناگون و محک زدن آن‌ها با داده‌های زبان فارسی نقاط ضعف و قوت آن‌ها بیان می‌شود. در پایان، این مقاله نشان می‌دهد که رویکردهای گشتاری پس‌گذاری و عنصر زاید به‌‌خوبی از عهده تبیین این جملات برنمی‌آیند، زیرا یا رابطه میان سازه اسنادی‌شده و بند پیرو یا ارتباط درونی سازه‌های بند پایه را نادیده می‌گیرند. جملات اسنادی‌شده نمونه‌ای از تعامل نحو، معناشناسی، کاربردشناسی و کلام است؛ به سخنی دیگر، تنها نگاه صورت‌گرایانه به این ساخت نحوی، ویژگی‌های معناشناختی و کاربردشناختی آن را نادیده می‌گیرد، در‌حالی‌که دستور نقش و ارجاع، نظریه‌ای است که انگیزش‌های معناشناختی از جمله وجود رابطه محمول- موضوع و انگیزش‌های کاربردشناختی زبان- ویژه را مبنای سنجش ساخت‌های دستوری قرار می‌دهد.