گونه‌شناسی صنعت التفات در قرآن مجید با توجه به مولفه‌های گفته‌پردازی

صنعت التفات یکی از مهم‌ترین صنایع ادبی به‌ شمار میرود و کاربرد وسیعی در متون ادبی زبانهای مختلف دارد. کاربرد این صنعت در قرآن مجید که یکی از برجسته‌‌ترین متون ادبی زبان عربی به‌ شمار میرود، چنان گسترده و متنوع است که بلاغیون عرب در تعریف و ارایه نمونه‌هایش، بیشتر به آیات این کتاب الهی استناد میکنند. مطالعه آثار بلاغی زبان عربی نشان میدهد نخست اینکه معنای صنعت التفات در بلاغت عربی بسیار فرا‌تر از معنای اصلی آن در بلاغت فارسی و غربی، یعنی تغییر در خطاب است، دوم اینکه ادبپژوهان و به‌ویژه بلاغیون عرب درباره چیستی التفات و نمونههای آن اتفاق نظر ندارند و سوم اینکه تعاریف این نویسندگان از صنعت التفات معمولاً با نمونههایی که از آن ارایه میکنند همخوانی ندارد. نگارندگان مقاله حاضر برای تحقق هدف خود، یعنی گونهشناسی کاربرد صنعت التفات در قرآن کریم، تعریف علم‌المعانی از التفات، یعنی «خروج از آنچه به‌‌طور طبیعی مورد انتظار است» را مبنا قرار داده‌اند و با استفاده از مولفههای اصلی کنش گفتاری، به بررسی گونهها و اشکال مختلف کاربرد این صنعت در قرآنکریم پرداختهاند و با ذکر نمونههای متعدد نشان میدهند که این صنعت چگونه و به چه شیوههایی بر هر سه مولفه گفته، گفته‌پرداز و گفتهشنو تاثیر می‌گذارد.