نقشِ تخطّی از اصول گرایس در ایجاد نسل جدید لطیفه‌های ایرانی

بررسی زبان‌شناختی طنز از دیرباز مورد توجه بوده و از زمان طرح نظریه معناشناختی تولید طنزِ راسکین (1985) انسجام روش‌شناختی بیشتری یافته است. در کنار عواملی مانند عدم تجانس، ابهام و اغراق، نقض اصل همیاری مکالمه‌ای گرایس (1975) و اصول چهارگانه آن یکی از مهم‌ترین عواملی است که به ایجاد موقعیت طنز می‌انجامد. تاثیر نقض اصولی مانند اصل ارتباط و کیفیت بر ایجاد لطیفه و موقعیت طنز بارها از رویکردهای مختلف مطالعه شده است.هدف این پژوهش، بررسی نقض اصول همیاری مکالمه‌ای گرایس و نقش آن در تولید لطیفه‌های موسوم به «پَ نه پَ» است که به‌تازگی در فضای اینترنت و پس از آن در گفت‌وگوهای روزمره گویشوران بسیار رواج پیدا کرده است. در این پژوهش، سازکار تولید این‌گونه لطیفه‌ها در قالب روند نمایی سه‌مرحله‌ای نمایش داده می‌شود. پرسش اصلی پژوهش این است که نقض اصول گرایس چگونه به خلق موقعیت طنز می‌انجامد و سازکار زبانی تولید این‌گونه از لطیفه‌ها چگونه است. چارچوب نظری پژوهش، اصل همیاری گرایس است و داده‌ها به‌صورت تصادفی از میان لطیفه‌های منتشر‌شده در فضای مجازی انتخاب شده‌اند. این نسل جدید از لطیفه‌های ایرانی از آنجا که ضعف‌های ارتباطی و اجتماعی جامعه را دست‌مایه طنز قرار می‌دهند، می توانند موضوع پژوهش های بیشتری به‌لحاظ زبان‌شناسی و جامعه‌شناسی باشند؛ زیرا علاوه‌بر ویژگی‌های زبانی درخور توجه آن‌ها، عدم تمرکز این دسته از طنزها بر لهجه‌ها و اقوام، ویژگی جامعه‌شناختی مهمی به‌شمار می‌آید که از تغییر الگوی طنزهای ایرانی به سمت‌وسویی فارغ از توهین به خرده‌فرهنگ‌ها و اقوام کشور خبر می‌دهد.