بررسی کلمات ربط تقابلی فارسی و چگونگی تکوین آن‌ها

در زبان ها برای پیوند دادن بندهای هم پایه از راهکارهای مختلفی استفاده می شود. گاهی فقط معنا و کاربرد شناسی، ناظر بر ارتباط دو بند است، ولی در بیشتر مواقع کلمات ربط میان بندی هستند که موجب ارتباط دو بند با یکدیگر و ساخت جمله می شوند. با توجه به رابطه معنایی دو بند با یکدیگر، انواع مختلفی از کلمات ربط مورد استفاده قرار می گیرند؛ از این جمله می توان به کلمات ربط اتصالی، انفصالی، علّی، شرطی و تقابلی اشاره کرد. در این مقاله ضمن مقایسه انواع کلمات ربط ، به‌تفصیل، به تعریف و معرفی کلمات ربط تقابلی، ساختار و توزیع آ‌ن‌ها در دو بند خواهیم پرداخت. به‌لحاظ ساختار درونی، کلمات ربط تقابلی را می توان به سه گروه «بسیط»، «مرکب پیوسته» و «مرکب گسسته» تقسیم کرد. نکته درخور توجه در فهرست نسبتاً بلند کلمات ربط تقابلی، وجود تعداد زیادی کلمه ربط مرکب، چه از نوع گسسته، چه پیوسته و حتی به‌صورت جمله است. دلیل این تنوع به نقش تاکیدی کلمات ربط تقابلی مربوط می‌شود؛ این اجزای تقابلی، منشاها و منابع گوناگونی دارند که قسمت پایانی این مقاله را به بررسی همین منابع در زبان‌های جهان و مقایسه آن با منابع کلمات ربط تقابلی در فارسی اختصاص داده‌ایم. بر اساس شواهد موجود، در زبان فارسی مانند بسیاری از زبان ها، کلماتی با‌معنای اولیه مکانی، زمانی، علّی و تاکیدی در ساخت این کلمات به‌کار گرفته شده اند. نکته قابل توجه اینکه در زبان فارسی- بر‌خلاف بسیاری از زبان های دیگر- از افعال، کلمات پرسشی و شرط نیز برای ساخت کلمات ربط تقابلی استفاده شده است. شواهد و توصیفات ارایه‌شده در این مقاله بیانگر این است که همه کلمات ربط تقابلی، صرف‌نظر از منبع، از رهگذر دستوری شدگی به‌وجود آمده اند.