نشانه‌شناسی شعر: کاربست نظریه مایکل ریفاتر بر شعر «ای مرز پر‌گهر» فروغ فرخزاد

نقد نشانه‌شناختی ازجمله رویکرد‌های نظام‌مند نیمه دوم قرن بیستم است که در تبیین ماهیت و کارکرد متون ادبی نقش داشته است. مایکل ریفاتر، منتقد فرانسوی تبار آمریکایی، در کتاب نشانه‌شناسی شعر (1978)، چارچوبی نشانه‌شناختی را برای خوانش شعر پیشنهاد کرد که به‌صورت گسترده‌ مورد‌استفاده قرار گرفت. مقاله حاضر، نخست رویکرد نظری ریفاتر را معرفی می‌کند و سپس بر مبنای آن به خوانش شعر «ای مرز پر‌گهر» از دفتر چهارم اشعار فروغ فرخزاد می‌پردازد. هدف این تحقیق تلاش برای خوانش دقیق‌تر و ژرف‌تر شعر مورد‌نظر، به استناد چارچوب پیشنهادی ریفاتر است، زیرا فرض ما این است که رویکرد ریفاتر، با توجه به ظرفیت‌های نظری و دستاوردهای عملی که تا‌کنون در ارتباط با تحلیل اشعار اروپایی داشته، توانایی تحلیل شعر معاصر فارسی را دارد. در عین حال، اگرچه یافته‌های این مقاله، به‌طور مشخص و در وهله اول، در ارتباط با شعر مورد‌بررسی است و با تعمیم، در مورد اشعار دوره پختگی فروغ فرخزاد مصداق دارد، اما در صورت موثربودن می‌تواند زمینه‌ای برای استفاده از این رویکرد و حتی رویکردهای نظیر آن برای بررسی اشعار معاصر فارسی فراهم کند تا شاید از این طریق امکان خوانش‌های خلاقانه‌تری از این اشعار فراهم آید.