مقایسه مشدّدسازی و تشدیدزدایی در زبان فارسی و گویش های ایرانی

تشدیدزدایی فرایندی واجی است که در بعضی از زبان ها از‌جمله فارسی مشاهده می شود. از آنجا که مطالعات تاریخی از گرایش زبان ها به این فرایند حکایت می کند و از سوی دیگر تاکنون در زبان فارسی، پژوهش جامعی در این زمینه صورت نگرفته است؛ هدف این تحقیق، معرفی فرایند تشدیدزدایی و بیان ویژگی های آن در زبان فارسی و گویش های آن است. در این مقاله، رابطه تشدیدزدایی و تشدید با فرایندهای واجی نظیر تضعیف، تقویت، همگونی، کشش جبرانی و غیره بررسی شده است. این تحقیق به شیوه کتابخانه ای و با استفاده از کتاب‌ها و مقالات گویش شناسی و استناد به پیکره ای شامل 12‌هزار داده (مشدّد و غیر‌مشدّد) مربوط به 33 گویش ایرانی انجام شده است. نگارندگان علاوه‌‌بر تحلیل کیفی، از بررسی کمّی داده ها یعنی محاسبه بسامد مولفه ها نیز استفاده کرده‌اند؛ به‌عبارت دیگر تعداد کلمات مشدد (شده) و تشدیدزدایی شده و همچنین فراوانی همخوان هایی که تحت‌تاثیر این فرایندها قرار گرفته اند محاسبه شده است. مهم ترین نتایج این تحقیق عبارت اند از: 1. تشدیدزدایی عکس تشدید عمل می کند؛ 2. در میان فرایندهای واجی، کشش جبرانی و درج همخوان، فرایندهایی هستند که بعد از حذف تشدید دارای بیشترین بسامد از لحاظ کاربردند؛ 3. تشدیدزدایی زمینه را برای عملکرد سایر فرایندهای واجی فراهم می کند؛ 4. گویی تمایل طبقات مختلف آواها به فرایند مشدّد‌شدن و تشدیدزدایی در جهت عکس هم عمل می کند. تمایل طبقات همخوانی نسبت به فرایند مشدّد‌شدن به‌صورت روان > انسدادی > خیشومی > غلت است.