تحلیل مولفه‌های معنایی حق در قرآن کریم با بهره‌گیری از شیوه همنشینی و جانشینی

همنشینی و جانشینی، همان‌گونه که زبان‌شناسانی چون رومان یاکوبسون از آغاز اشاره کرده‌اند، تاروپود زبان را تشکیل می‌دهد. از‌این‌رو، می‌توان با مشخص‌کردن مولفه‌های معنایی یک واژه خاص و سپس بررسی ارتباط‌های واژه‌های همنشین و جانشین با آن، کارکردهای آن واژه را در زبان در سطح گسترده‌ای مشخص کرد. با این روش، ابتدا همنشین‌ها و جانشین‌های واژه مورد نظر مشخص می‌شود، سپس بر پایه مولفه‌های معنایی به‌دست‌آمده از واژه‌های همنشین و جانشین، مولفه‌های مشترک نشان داده می‌شود؛ این مولفه‌ها، مولفه‌های معنایی واژه موردنظر است.واژه «حق» یکی از کلیدی‌ترین واژه‌های قرآن کریم است که 290 بار در آن تکرار شده است. این واژه همراه واژه‌های همنشین و جانشینش در قرآن (رسول، دین، باطل، هدی،‌ صدق و بینات) مبنای تحلیل واژه حق شده‌ است. افزون‌بر زبان عربی به معنای عام، این واژه در گونه عربی قرآنی نیز مصداق‌های متنوعی یافته است؛ برای مثال خداوند خود و تمام تصرفاتش در جهان مانند خلقت، ارسالِ رسولان، نزول وحی، وعده، وعید و... را حق دانسته است. در این مقاله، کوشش می‌شود مولفه‌های معنایی‌ای که میان جانشین‌ها و همنشین‌های حق مشترک است، بر پایه واژه‌های برگزیده مشخص شود.