تاثیر‌پذیری شعر و نثر خاقانی از ادب عربی در دو سطح صورت و معنا

دوره تکوین زبان و ادب فارسی(4-6 ه.ق)، بی گمان نقطه عطفی در پیشینه پیوند شعر فارسی و عربی به‌شمار می‌آید، زیرا از یک سو، با درنظر گرفتن مقتضیّات و بستر سیاسی- دینی، زبان عربی در ایران زبانی علمی- ادبی می‌‌شود و از سوی دیگر وجود شعر مدحی و درباری، موجب استحکام این پیوند می شود. خاقانی‌ شروانی (م595 ه.ق)، در این دوره و در تاریخ شعر فارسی یکی از برجسته‌‌ترینعربی‌گرایان فارسی‌زبان است. زیرا قالب عمده شعر در دیوان وی قصیده است که خود زمینه ای برای نمود بیش تر این پیوند است. آشنایی عمیق حسّان‌ عجم و عجین شدن زبان او با ادب عربی، سبب ایجاد دوگانگی زبانی، در آثار وی شده است. یکی از جلوه های این دوگانگی، تقلید مضمونی خاقانی و ابراز مفاخره نسبت به ادب‌دانان برجسته زبان عربی، در سطح صوری و معنایی زبان است. کثرت نام برخی بلغای ادب عربی از یک سو و تاثیر آوازه و بلاغت ‌شعر آنان در زبان خاقانی از سوی دیگر، سبب شده آیینه دیرآشنای آثار خاقانی، نشان گر تاثیرپذیری از ادب عربی گردد و ضرورت پژوهش در این زمینه را دوچندان کند. نگارندگان در این پژوهش با هدف نمایاندن گرایش خاقانی به ادب عربی، به بررسی شعر و نثر خاقانی پرداخته اند به این صورت که ابتدا انگیزه های خاقانی را از این اثرپذیری ذکر کرده‌اند، سپس این اثرپذیری را، در سطح صوری آثار خاقانی با تکیه بیش تر بر گونه منثور آن، که تا کنون مورد‌توجّه نبوده است، نشان داده اند و به دنبال آن در سطح معنایی، چند اثرپذیری مضمونی مهم را که در جریان پژوهشی حاضر اشاره ای بدان ها نشده است، مورد تامّل قرار داده اند تا مجموع این بررسی ها پاسخی به این پرسش مقدّم باشد که آیا عمق تاثیرپذیری خاقانی از زبان و ادب عربی تنها به فراوانی عناصر واژگانی این زبان محدود گشته است یا این که خاقانی در بطن آثار خود از سخن وران ادب عربی در دو سطح صوری و معنایی تاثیر پذیرفته است؟