بررسی تطبیقی چشم دلدار در غزلیات حافظ و ترانه‌نامه پِترارکا

ناصر نیکوبخت2 غزل‌های حافظ و ترانه‌نامه پترارکا (1304-1374م) دست‌کم در سه ویژگی، زمینه‌ای مشترک دارند: الف. از دیدگاه چونی: هر دو اثر اوج شعر غنایی عاشقانه قرون وسطی هستند یکی در ادب پارسی دیگری در ادب اروپایی. ب. از دیدگاه ترتیب زمانی: هر دو دیوان در سده هشتم هجری (چهاردهم میلادی) سروده شده‌اند. ج. از دیدگاه چندی: غزل‌های حافظ تصحیح خانلری 4092 بیت (یعنی نزدیک 8184 مصرع) دارد و ترانه‌نامه پترارکا کمی بیشتر از 7784 مصرع. بنابراین، هر دو اثر از نظر زمانی، تعداد برابر مصرع‌ها، در اوج بودن شعر غنایی قرون وسطی و کمّ و کیف طولی دوره زندگی دو شاعر قابل سنجش و بررسی هستند.توصیف چشم یار یکی از دست‌مایه‌های اصلی شعر هر دو سراینده است: پترارکا 263 بار در ترانه‌نامه و حافظ 216 بار در غزلیات به چشم اشاره می‌کند. به‌علاوه، حافظ درباره «نرگس»- استعاره از چشم معشوق- در 44 بیت سخن می‌گوید. پرسش پژوهش این است: تصویر چشم دلدار در غزلیات حافظ و ترانه‌نامه پِترارکا چه شباهت‌ها و چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟ این مقاله برای نشان دادن ویژگی‌های مشترک و متفاوت تصویر‌پردازی چشمِ یار در شعر حافظ و پترارکا از روش تطبیقی استفاده می‌کند.