بررسی ویژگی‌های سبکی داستان کوتاه «جشن فرخنده» از جلال آل‌احمد با رویکرد سبک‌شناسی انتقادی

در این مقاله، سبک شناسی انتقادی در داستان کوتاه را به‌صورت کاربردی به حوزه پژوهش های سبک-شناسی فارسی معرفی کرده‌ایم. پرسش اساسی تحقیق این است که ایدیولوژی پنهان متن در داستان کوتاه «جشن فرخنده» اثر جلال آل‌احمد چیست، چه مولّفه های سبکی ای به کشف آن منجر می شود و ایدیولوژی پنهان متن چه کارکردی دارد. فرض بر این است که در این داستان ایدیولوژی ساز‌‌کاری برای مشروعیت بخشیدن به ستیز علیه سلطه است. این پژوهش به‌روش لایه ای انجام شده است. ابتدا لایه بیرونی و بافت موقعیتی متن مورد بررسی قرار گرفته، سپس دو لایه روایی و متنی شامل کانون سازی، میزان تداوم و جنبه های آن، و خردلایه های واژگانی، نحوی و بلاغی به عنوان مولفه های سبکی برجسته تجزیه، و تمام لایه های یادشده مرتبط با یکدیگر و در ارتباط با گفتمان های رایج در زمان نویسنده تحلیل شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد در این متن، تقابل، مولفه سبکیِ مهم و معناداری است. ویژگی های سبکی متن، از تقابل شخصیت ها و تقابل گفتمان ها تا برجستگی قطب منفی کلام، نشان‌دهنده ایدیولوژی پنهان متن است که عبارت است از نارضایتی نویسنده، به عنوان روشنفکری منتقد که طیفی از جامعه را نمایندگی می کند؛ از هر دو جریان اجتماعی و سیاسی مذکور در داستان. این ایدیولوژی سازکار مشروعیت بخشیدن به ستیز علیه سلطه را سازمان‌دهی می‌کند. هدف پژوهش، کاربرد سبک شناسی انتقادی در تجزیه و تحلیل داستان کوتاه فارسی و آشکار کردن این امر است که با برقراری ارتباط بین ویژگی های سبکی و کلان لایه گفتمانی شامل بافت موقعیتی، لایه بیرونی متن و مقوله های ایدیولوژی و قدرت، می توان به تفسیر و درک و دریافت عمیق‌تری از متن- اصلی‌ترین هدف دانش سبک شناسی- دست یافت.