نقد و بررسی توانش زبانی از دیدگاه ابن‌خلدون

«عبدالرحمن بن خلدون»، دانشمند توانمند اسلامی، در «مقدمه» مشهورش در سیاق اهتمام به عمران بشری و تفکرات جامعه‌شناختی خویش به بحث در مورد یکی از مهم‌ترین مسایل زبانی یعنی «توانش یا ملکه زبانی» پرداخته است. وی در دستیابی به مفهوم «توانش زبانی» بر جنبه خلاقیت زبان تاکید کرده است و استعداد زبان‌آموزی را مرتبط با توانایی‌های فطری انسان می‌داند. او از یک‌سو بیان می‌کند که بهره ملت‌های غیر عرب از ملکه زبان عربی کم و ناچیز است، زیرا ملکه زبان مادری به زبانشان سبقت جسته است و از سوی دیگر از بزرگانی همچون «سیبویه»، «فارسی» و «زمخشری» یاد می‌کند که هر چند از نظر نژاد عجم هستند، ولی پرورش آنان در میان قبایل عرب سبب شده که به کنه ملکه زبان عرب دست یابند. ابن‌خلدون ارتباط زبان را با جامعه، ارتباطی ناگسستنی می‌داند و زبان سلطه را همان زبان ایدیولوژی حاکم بر جامعه می‌داند، از این‌رو در صدد است تغییرات زبانی را در دو محور «زمان» و «مکان» بررسی کند. دستاورد این پژوهش نشان می‌دهد تفکرات زبان‌شناختی ابن‌خلدون مدرن و نوین است و وی مبتکر نظریه «توانش زبانی» است، نه «چامسکی».