مرز بین همایندها و اصطلاحات در زبان فارسی بر مبنای دستور ساختاری

هدف از مقاله حاضر، ارائه تعریفی جدید و کاربردی از «اصطلاح» و «همایند»، بر اساس ملاک‌های نحوی و نه صرفاً معنایی بود. بر حسب سنّت فرمالیسم، یکی از ملاک‌های مهم برای تفکیک این دو نوع عبارت (اصطلاح و همایند) از یکدیگر، امکان یا عدم امکان جابه‌جایی عناصر سازنده آنها است. این عبارت‌ها تاکنون با رویکردی نحوی مورد بررسی قرار نگرفته بودند. بر اساس دستور ساختاری، اصطلاحات بر پایه چهار آزمون نحوی «مجهول‌سازی»، «اسنادی‌سازی»، «فک اضافه» و «پرسشی‌سازی» بررسی شدند. دستور ساختاری به مجموعه‌ای از دستورهایی با ماهیت شناختی گفته می‌شود که ساختار را به عنوان واحدی نمادین متشکل از قطب‌های صورت و معنی در نظر می‌گیرد. در پژوهش حاضر، 200 اصطلاح مورد بررسی قرار گرفتند. این اصطلاحات از دو منبع اصلی یعنی فرهنگ فارسی عامیانه )ابوالحسن نجفی، 1387) و فرهنگ دوجلدی کنایات سخن (حسن انوری، 1398) جمع‌آوری شدند. چهار ساخت هر اصطلاح از سوی 15 نفر به عنوان مشارکین پژوهش مورد قضاوت نحوی قرار گرفتند. معنی‌داری برخی از چهار ساخت نشان داد که انعطاف‌پذیری نحوی همه اصطلاحات شبیه به هم نیست. برخی اصطلاحات در برابر تغییرات نحوی انعطاف‌پذیر بودند و درنتیجه رفتاری شبیه به همایندها داشتند. انعطاف‌پذیری اصطلاحات سبب شد تا بر مبنای ملاک‌های نحوی، تعریف تازه‌ای از این عبارت‌ها ارائه دهیم و آن‌ها را در گروه همایندها قرار دهیم. به این ترتیب، آن دسته از عبارت‌های واژگانی اصطلاح نامیده شدند که در مقابل چهار آزمون نحوی «انعطاف‌ناپذیر» بودند.

the borderline between collocations and idioms in persian: a construction-based approach

the purpose of the present article is to provide a new and practical definition for idioms and collocations, based on syntactic criteria, not merely semantic. one of the important criteria for distinguishing these two types of phrases (idioms and collocations) is the flexibility of their constituent elements. idioms and collocations have not yet been studied within a syntactic approach. according to construction grammar, idioms were analyzed based on four syntactic tests: passivization, clefting, dislocation and interrogation. construction grammar is a set of cognitive grammars that considers construction as a symbolic unit consisting of form and meaning poles. two hundred idioms were analyzed. these idioms were collected from two main sources, namely the colloquial persian dictionary (abolhassan najafi, 2008) and the two-volume dictionary of kenayat-e sokhan (hassan anvari, 2019). the four constructions of each idiom were judged syntactically by 15 people as research participants. the meanings of some of these constructions showed that the syntactic flexibility of all idioms is not the same. some idioms were flexible to syntactic changes and therefore behaved similarly to collocations. the flexibility of idioms led to the introduction of a new definition of these types of phrases based on syntactic criteria. thus, such phrases were considered a kind of collocation, not an idiom. in other words, those lexical phrases were called idioms which were inflexible to these syntactic constructions.