گذرایی سرنمونی و حذف مفعول در زبان فارسی

حذف مفعول پدیده‌ای است که در آن فعل متعدی که برای تکمیل معنا به دو موضوع فاعل و مفعول نیاز دارد، با حذف مفعول خود به فعل لازم تبدیل می‌شود. با این حال، بدون آنکه بافت کلی سرنخ‌هایی پیرامون هویت مفعول به دست ‌دهد، مخاطب قادر به درک معنای جمله بوده و درک مفهوم مفعول محذوف برای او امکان‌پذیر است. هدف پژوهش حاضر بررسی میزان تاثیر مولفه‌های گذرایی سرنمونی بر ساخت حذف مفعول در زبان فارسی است.  با توجه به اینکه حذف مفعول از عوامل کاهندۀ ظرفیت فعل و به تبع آن کاهندۀ میزان گذرایی است، انتظار می‌رود در این ساخت مولفه‌های گذرایی سرنمونی بیشتری با ارزش منفی حضور داشته باشند. به منظور بررسی این موضوع 435 مورد حذف مفعول از گونه‌های گفتاری و نوشتاری زبان فارسی معاصر از منابع متنوعی استخراج شده و تاثیر مولفه‌ها به‌صورت مجزا بر هر نمونه مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد مولفه‌هایی نظیر ارادی بودن و کنش‌گری بر حذف مفعول تاثیری ندارند و برخلاف انتظار بسامد ارزش مثبت مولفه‌های جنبشی، وجه و مثبت بودن که بیانگر میزان گذرایی بالاست در چنین ساخت کاهندۀ گذرایی بیشتر است. طبیعتاً حذف مفعول از دیگر مولفه‌های گذرایی سرنمونی پیروی می‌کند و بسامد ارزش منفی این مولفه‌ها در این ساخت بیشتر است. بررسی میزان تاثیرگذاری مولفه‌های گذرایی سرنمونی و دلایل آن، ارائۀ آمار مربوط به بسامد هر یک در ساخت حذف مفعول و درنهایت معرفی پیوستاری از شرایط  سرنمونی حذف مفعول، مواردی است که در پژوهش حاضر به آن پرداخته شده است.   

prototypical transitivity and object omission in persian

the aim of this paper is to investigate the impact of prototypical transitivity components presented by hopper and thompson (1980) on object omission construction in persian. object omission is a valency-reduction process in which a verb which is transitive in nature, appears without its object but the construction makes sense for the hearer. as this construction reduces the valency of the verb, it can be considered as a transitivity reduction phenomenon as well. accordingly, the existence of more transitivity components with low degree in the aforementioned construction is expected. to examine this hypothesis, a data set including 435 cases of object omission was discovered and examined. the analysis revealed that unexpectedly, there are some transitivity increasing components such as kinesis (action) and mode (irrealis) in this construction. on the other hand, although some of the components have no impact on object omission, some of them including participants, aspect, punctuality and affectedness of the object, seem to be the most important factors which facilitates object omission. the impact of ten prototypical transitivity components on object omission and the reasons behind that, is what has been investigated and justified in this research.