مفعول‌نمایی افتراقی در زبان فارسی: بازنگری رده‌شناختی نشانۀ مفعول مستقیم

 دیری است که پدیدۀ زبان‏شناختی مفعول‏نمایی افتراقی، درخصوص چگونگی حالت‏نشانی مفعول مستقیم، همچون مبنایی برای دسته‏بندی‏های رده‏شناختی زبان‏های جهان شناخته شده است. با این همه، مفعول‏نمایی افتراقی در فارسی محل مناقشات میان زبان‏شناسان بوده است. برخی از آنان بر این رای رفته‏اند که مفعول‏نمایی افتراقی به‏راستی در زبان فارسی وجود دارد، زیرا برخی از انواع مفعول مستقیم در جملات فارسی با «را» نشان‏دار می‏شوند، حال آن‏که زبان‏شناسان دیگری، در مقابل، مثال‏های نقضی را در هر مورد از فارسی آورده‏اند تا نشان دهند که چنین نیست. از این رو، برخی از زبان‏شناسان ایرانی ایدۀ مفعول‏نمایی افتراقی را در فارسی یکسره کنار نهاده‏ و برای «را» نقش کارکردی تازه‏ای تعریف کرده‏اند. مقالۀ حاضر با تبیین مبانی نظری کلی مفعول‏نمایی نمایی افتراقی، بر آن بوده است تا به شیوه‏ای مروری تحلیلی به چگونگی کاربرد «را» در جمله‏های فارسیِ دارای فعل گذرا از منظر تازه‏ای بنگرد. این رویکرد نظری نه‏تنها مثال‏های نقض پیش‏گفته را توجیه می‏کند، بلکه همچنین با نگرش تازه‏ای به مفعول‏نمایی افتراقی در فارسی می‏کوشد تا نقش دستوری حالت‏نشانی مفعول مستقیم را به «را» در این جمله‏ها بازگرداند. بدین ترتیب، مقالۀ حاضر با تثبیت نقش «را» همچون نشانگر برخی از انواع مفعول مستقیم، مفعول‏نمایی افتراقی را در زبان فارسی بازتعریف کرده است. امید می‏رود با اجرای مطالعات پیکره‏بنیاد آینده رویکرد نظری حاضر به‏واسطۀ شواهد زبانی تقویت شود.   

differential object marking in persian a typological review of the object marker “rā”

the linguistic phenomenon of differential object marking (dom) has long beenrecognized as a basis for typological categorization of world languages in terms of howthe direct object is case-marked. yet, dom in farsi constitutes a source of contentionamong linguists. some of them maintain that dom actually exists in farsi where theyassert some types of the direct object are case-marked with ―rā,‖ but, on the contrary,others give counterexamples for each instance to prove that is not the case. that is whysome iranian linguists have entirely abandoned the idea of dom in farsi and assigned―rā‖ a new functional role other than an object case-marker. by elucidating thetheoretical bases of dom in general, the present analytical review aims to apply a newapproach to how ―rā‖ is used in farsi sentences with transitive verbs. the approach notonly proposes explanations for the aforesaid counterexamples, but also attempts torestore its grammatical role as the case-marker of the direct object to ―rā‖ by introducinga new viewpoint on dom in farsi. thus, by establishing a grammatical role to ―rā‖ as amarker of some kinds of direct objects, the present paper has attempted to redefine domin persian. it is hoped that future corpus-based studies about the relative frequencies of―rā‖ occurrences in persian sentences will lend evidential support to this theoreticalapproach.