سازوکار «بازی زبانی» ویتگنشتاین به‌مثابۀ نقد اجتماعی قدرت در نمایش آیینی – سنتی سیاه‌بازی

ویتگنشتاین متاخر عقیده دارد که زبان در شکلی نامحدود دارای انواعی است که این عدم محدودیت می‌تواند به بازی های زبانی منجر شود. از منظر ویتگنشتاین متاخر، در یکی از این شکل های بازی با زبان، زبان کلامی در بازشناسی ارتباط، نه‌تنها عامل بازنمایی اندیشه که در تعاریف گسترده‌تر و اجتماعی می‌تواند به نشانه‌ای برای بیان تسلط قدرت به‌شمار آید. بازتاب این تفکر را می‌توان در گفت‌و‌گوی میان نیروهای مسلط در جامعه جست‌و‌جو کرد. در این گفت‌و‌گو قدرتی که از عامل زبان کلامی سود می‌جوید، به منزلۀ مرکز بازشناسی شده و می‌کوشد تفکر خود را بر حاشیه‌ها تحمیل کند؛ اما در راستای همین بازی زبانی، مرکز همیشه ثابت نمی‌ماند و حاشیه‌ها به تناوب با جای‌گیری در مرکز سبب‌ساز واسازی آن می‌شوند. یکی از اشکالی که می‌توان بازتاب این نظریه را در آن جست‌و‌جو کرد، شکل نمایشی تخت‌حوضی به‌مثابۀ یکی از گونه‌های نمایش‌های آیینی سنتی ایرانی است. در این شکل از نمایش ارباب نماینده و کنشگر جایگاه قدرت (مرکز) است که برتری قدرت‌مدارانۀ خود را در گفت‌و‌گو با سیاه شکل می‌دهد. سیاه نیز به منزلۀ تیپ حاشیه‌ای جامعۀ سنتی، با تمهیداتی زبانی در مقابل مرکز/ ارباب مقاومت می‌کند. این مقاله قصد دارد با مطالعۀ نمایش نامۀ بازی سلطان و سیاه، اثر علی نصیریان با روش توصیفی تحلیلی پس از تعریف و تبیین نظریۀ بازی های زبانی ویتگنشتاین متاخر، با پرداختن به کنش زبانی موجود در نمایش تخت‌حوضی نشان دهد که چگونه انتقاد اجتماعی به‌واسطۀ این انگاره شکل گرفته است و از سوی بازی حاشیه و مرکز در زبان کلامی بازنمایی می‌شود.

The Mechanism Of Wittgenstein’s language games As a Social Criticism of Power In Siah Bazi

The later Wittgenstein believes that there are unlimited forms of language that can lead to languagegames. In one of these forms of languagegame, from the viewpoint of the later Wittgenstein, the verbal language in the recognition of communication not only represents thought, but in broader and social definitions, can serve as a sign for expressing power relations. This thought is reflected in the discourse between dominant forces in society. In this discourse, the power that takes advantage of verbal language is recognized as the center, who tries to impose its way of thinking on the margins. In the course of this languagegame, however, the center is not fixed, and the margins periodically become the center and recreate itThe reflections of this theory can be explored in the performing arts form of Takht Houzi (also SiahBazi) as an Iranian traditionalritual play. In this form, the master represents and acts as the center (power) that molds its superiority in a discourse with Black (Siah) Meanwhile, Black, as a marginal type from the traditional community, resists the center/master through verbal measures (known as the Kaka'i language). The paper aims to study the play that name Soltan and Siyah by Ali Nasirian, with the analyticaldescriptive approach, first delineate the languagegame theory of the later Wittgenstein, and then examine the verbal actions embedded in Takht Houzi to shows how social criticism is shaped by this notion and is represented by the margincenter game within the verbal language.