ماهیت ایجاب

مفهوم ایجاب علی‌رغم سادگی، از ماهیت نسبتاً پیچیده‌ای برخوردار است. ایجاب یکی از ارکان اراده در انعقاد قرارداد است. در مورد ماهیت ایجاب، اختلاف‌نظر عمیقی در کلام فقها و حقوق‌دانان وجود دارد: برخی معتقدند که ایجاب، ایقاعی یک‌جانبه است که به ارادۀ موجبْ خلق می‌شود. به نظر ایشان، اعلام ارادۀ ایجاب و قبول به تنهایی عمل حقوقی یک‌طرفه‌ای را تشکیل می‌دهد؛ زیرا هر یک از این دو حتی در صورتی که با اعلام ارادۀ دیگر تلفیق نشود و به عقد منجر نگردد، واجد آثار حقوقی معینی است. در مقابل، گروهی دیگر معتقدند که از جدایی دو انشا در عقد نباید چنین تعبیر شود که عقد از دو ایقاع مستقل تشکیل شده است. هر یک از این دو انشا، جزئی از سبب هستند و زمینه را برای ایجاد قرارداد فراهم می‌آورد. نیروی سازندگی ایجاب و قبول چنان آفریده شده که منوط و مقید به یکدیگرند. در واقع تاثیر ایجاب، در ظرف قبول مشتری است و تاثیر قبول مشتری، در ظرف تحقق ایجاب است. لذا هر کدام از ایجاب و قبول جزءالعلّه محسوب می‌شود. به نظر ما برای تبیین ماهیت ایجاب باید بین دو قسم ایجاب یعنی ایجاب بدون الزام و ایجاب همراه با الزام تفکیک کرد.