اعتبارسنجی شروط تحمیلی و حمایت از طرف ضعیف در عقود تحمیلی در فقه اسلامی، حقوق ایران و مصر

اعتبارسنجی شروط تحمیلی، بررسی شکل جدیدی از قراردادهاست که در آن‌ها یک طرف قرارداد دارای قدرت برتر یا انحصاری است که مفاد و شرایط قرارداد را تنظیم می‌کند و طرف دیگر بدون داشتن حق مذاکره، مجبور به پذیرش آن است. پژوهش حاضر به روش تطبیقی تحلیلی، به بررسی ماهیت، مبنا و اعتبار شروط تحمیلی در این نوع قراردادها می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که برخی از شروط تحمیلی، فاقد وصف غیر منصفانه هستند؛ لذا معتبرند. قانون‌گذار مصر در ماده 149 قانون مدنی در بحث شروط و قراردادهای تحمیلی غیر منصفانه مقرر می‌دارد: «... قاضی می‌تواند قراردادهای متضمن شروط تحمیلی را تعدیل یا طرف ضعیف را از اجرای آن‌ها معاف کند...». برخی از قواعد فقهی در فقه اسلامی و اصول حقوقی در حقوق ایران از چنان ظرفیتی برخوردارند که می‌توان آن‌ها را از ادلۀ حمایت از طرف ضعیف قرارداد در این نوع قراردادها به شمار آورد. افزون بر این، قانون‌گذار ایران با تصویب برخی مواد قانونی، تمایل خود را به حمایت از طرف ضعیف نشان داده است. قضات نیز می‌توانند با بهره‌گیری از قواعد فقهی و اصول حقوقیِ پذیرفته‌شده، چنانچه شروط تحمیلی غیر منصفانه باشند، به تعدیل آن‌ها مبادرت ورزند. از این رو برای جلوگیری از صدور آرای متفاوت در این زمینه، پیش‌بینی ماده قانونی در قانون مدنی ایران اجتناب‌ناپذیر است.

validation of unconscionable conditions and support of the weak party in unconscionable contracts in islamic jurisprudence, iranian and egyptian law

validation of the unconscionable (imposed) conditions is the examination of a new form of contracts in which one party has superior or exclusive powers that prepare the terms and conditions of the contract and the other party is forced to accept it without having the right to negotiate. the current research investigates the nature, basis and validity of unconscionable conditions in these types of contracts by comparative-analytical method. the findings show that some of the unconscionable conditions do not have the attribute of unconscionable, therefore they are valid. egypt’s legislator in article 149 of the civil code legislates for conditions and unconscionable exposed contracts: “... the judge can equate the contracts containing unconscionable conditions or exempt the weak party from their implementation...”. some jurisprudential rules in islamic jurisprudence and legal principles in iranian law have such capacity that they can be considered as evidences of support for the weak side of the contract in these types of contracts. in addition, iran’s legislator has shown a willingness to support the weak side by enacting some legal articles. if the imposed conditions are unconscionable, judges can also equate (amend) them by using accepted jurisprudential rules and legal principles and therefore, it is inevitable to anticipate the legal provision in iranian civil law in order to prevent the issuance of different judgments in this regard.