قلمرو فقه و ماهیّت اِباحه، جستاری در قاعده ی «عدم خلوّ الواقعة عن الحکم»

مسئله قلمرو فقه با شبکه‌ای وسیع از موضوعات ارتباط دارد که هر یک در ساحت خاص خود مطرح گردیده است. یکی از موضوعات موثر در حل این مسئله، تنقیح «ماهیت احکام» برای دسترسی به گسترۀ آن است. توضیح «ماهیت اباحه» و بیان اینکه اباحه عدم‌الحکم است یا حکم به جواز، در سرنوشت مسئله قلمرو فقه تاثیری جدی دارد؛ خصوصاً هنگامی که رابطه اباحه با قاعده «عدم خلوّ» به خوبی تصویر شود؛ قاعده‌ای پرتکرار و به حسب ادعا مجمعٌ‌علیه‌ در فقه و اصول شیعه، که مفادش چنین است: «هیچ واقعه‌ای خالی از حکم شرعی نیست». شهید صدر برای اثبات آن، افزون بر ادلۀ نقلی (هیچ چیزی از حلال و حرام و آنچه مردمان به آن احتیاج دارند، نیست، مگر اینکه در کتاب یا سنت وجود دارد)، به دلیل عقلی (لطف) نیز تمسک جسته است. قاعده لطف گرچه تلقی به قبول شده و در مسائلی مانند جامعیت شریعت، رابطه فقه و قانون دارای تاثیری مهم بوده است، اما هنوز به درستی منقح نشده، تا جایی که موضع فقیهی همچون امام خمینی اغلب با استناد به برخی جملاتش، در غیابِ تحلیل مهم او از مفهوم اباحه و عدم‌الحکم جمع‌بندی شده است. مقاله حاضر با مراجعه به متون معتبر فقه و اصول شیعه، و روش اجتهادی، آراء مخالفان این قاعده مانند محقق نراقی، محقق خویی و امام خمینی را استقصا نموده و در نهایت، با دقت در فضای صدور روایات و مناقشه در دلیل عقلی لطف، برخی از ادلۀ مخالفان را دارای اتقان ارزیابی نموده است.

Civil Liability for Neighborhood Damages in the Iranian Legal System and Imamayeh Fiqh with a Comparative Study in the English and Egyptian Legal Systems

The growth of urbanization and immethodical structure and high density and living space shortages can cause damages for neighbors. In all legal systems, under certain circumstances a victim can sue a claim for damages to be compensated. This paper with analyticdescriptive method is to find an answer to this problem what the base and provisions of civil liability originated from neighborhood damages are in three legal systems: Iranian, Egyptian and English. In the Iranian legal system the only legal article related to adjacent lands is Article 132 of the civil code. But in Egyptian law system some articles have been issued for this important thing and also English precedent in this case encompasses different opinions. The result shows that the base of this liability in the Iranian law system is opposability and in the Egyptian law is fault. English court judgments in this ground incline to strict liability. In all examined legal systems for the realization of liability defendant’s acts should be unreasonable, frequent and ongoing and in adjacency of the complainant although it is seen varieties about how to enforce these conditions.