مبانی ضرر غیرمستقیم قابل‌جبران در حقوق ایران و انگلیس

در حقوق ایران، قاعده کلی این است که ضرر غیر مستقیم قابل جبران نیست. با وجود این، امروزه حقوق مسئولیت تمایل دارد به طور استثنایی، برخی زیان‌های غیر مستقیم را قابل جبران بداند. در حقوق انگلستان، چنانچه ضرر غیر مستقیم در حوزه پیش‌بینی طرفین آمده باشد، قابل جبران است. در این کشور، نظریه‌هایی وجود دارند که به مرور در رویه قضایی تثبیت شده و مبنای جبران ضرر غیر مستقیم را تشکیل می‌دهند. تئوری‌های نقض عهد کارا، نفع متوقع، نفع اتکاء، استرداد و اصل جبران کامل خسارات، هر یک به نوعی جبران ضرر غیر مستقیم را در انگلیس توجیه‌پذیر نموده‌اند. در حقوق ایران نیز اگرچه همواره به لزوم مستقیم بودن ضرر تاکید شده است، لیکن قواعد فقهی و حقوقی محکمی وجود دارند که به طور استثنایی می‌توان ضرر غیر مستقیم قراردادی و غیر قراردادی را با توسل به آن‌ها قابل جبران دانست. سببیت، لاضرر، احترام، مقابله به مثل و بنای عقلا قواعدی هستند که می‌توانند به عنوان مبنای جبران ضرر غیر مستقیم در حقوق ایران مورد شناسایی قرار گیرند.

The Bases of Compensable Indirect Loss in the Law of Iran and English Law

In the law of Iran, there is a general rule provides that indirect damage is not recoverable. However, exceptionally, liability rights today seems likely to take into account some indirect damages to be recoverable. In English law, it is compensable if the indirect loss is foreseeable by both of the parties. The loss will be recoverable if it is in the contemplation of the parties. There are theories which have proved over time in common law (Jus commune or ius commune) and formed the bases of indirect loss. Theories of efficient breach, expectation interest, reliance interest, restitution and full compensation principle each of them somehow has justified the compensation for indirect loss in England. In the law of Iran, although it is constantly emphasized on the necessity of being losses direct but there are strict legal and Islamic jurisprudential maxims (alqawāʿid alfiqhīyah) that indirect contractual and noncontractual damages can be compensated by them exceptionally. Causation, no harm, sanctity, reprisal and intellectuals’ basis are of Islamic maxims which can be known as the base for the recovery of indirect damages.