بازخوانی مسئله عبادیت و مالکیت در وقف مبتنی بر اصطلاح‌شناسی حدیثی

مسئله عبادیت وقف و نیز مالکیت آن در میان فقیهان همواره محل گفتگو بوده است. در حالی که عموم قدما، وقف را نیازمند قصد قربت دانسته‌اند، بسیاری از متاخران، آن را توصلی شمار کرده‌اند؛ چنان که در تعیین مالکِ عین موقوفه نیز آراء گوناگون و متضادی وجود دارد. از سوی دیگر، بسیاری از فقیهان متاخر، وقف را «عقد» لازم برشمرده و حتی لزوم ناشی از عقد را دلیلی بر عدم اشتراط قصد قربت در آن دانسته‌اند. این در حالی است که عموم فقیهان پیشین، اشاره‌ای به «عقد» بودن آن نکرده‌اند.این نوشتار، که به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه‌ای سامان یافته، تلاش کرده است ضمن ارائه اختصارگونه نظرات و ادله، به تبیین و تحلیل مستدل آن‌ها بپردازد. توجه به این نکته کلیدی که وقف در عموم روایات، با واژه «صدقه» بیان می‌شده است، به همراه شواهد و قرائنی که وقف را از سایر مصداق‌های صدقه متمایز می‌سازد، منتج به این می‌شود که از یک‌سو وقف، نوعی «ایقاع لازم» و نیازمند قصد قربت است و برگشت‌ناپذیری در آن نیز به همین سبب می‌باشد و از سوی دیگر، عین موقوفه پس از وقف، به مالکیت اعتباری خداوند داخل می‌شود. همچنین این تحقیق نشان می‌دهد که چگونه وقف، از «صدقه مشروط به قصد قربت» نزد عموم قدما، به «عقد لازم غیر مشروط به قصد قربت» نزد بسیاری از متاخران تبدیل شده است.