ابوعلی مُسکویه و خرد سیاسی چندآوایی

جاویدان خرد آمیزه‌ای از متون گوناگون است. ابوعلی مُسکویه در این مجموعه حکمت‌های متعددی از فرهنگ‌ها و افق‌های اجتماعی گوناگون را فراهم آورده است. آوا‌های متکثر جاویدان خرد، با محوریت عقلِ اخلاق‌بنیاد، درواقع نوعی فلسفه عملی چندگانه را صورت‌بندی می‌کنند. مسکویه با کنار هم قراردادن حکمت‌‌‌‌‌های ایرانی، رومی، هندی، عرب پیش از اسلام، و عرب دوره اسلامی آرمان عقلی سراسرْ جهانی و ابدی را طراحی کرد و در ورای تمدن‌ها و ملت‌ها، شاکله‌ای انسان‌گرایانه را ترسیم کرده است. جاویدان خرد، به منزله متنی چندآوایی، عرصه پذیرش «دیگری» است و بردباری سیاسی و آموختن از «دیگری» را به مخاطب می‌آموزد. در سراسر این کتاب حضور دیگری ملموس است؛ دیگریِ عرب، دیگری هندی، دیگری رومی، دیگری یونانی، دیگری مسلمان، و دیگری نامسلمان. پذیرش دیگری چون مبتنی‌بر اخلاق انسان‌گرایانه است، خرد مصلحت‌اندیشِ سیاست را از خشونت تهی می‌سازد و به این اعتبار، مرز دقیقی بین عقلانیتِ حکمت عملی جاوید و عقلانیت نهفته در سنت ریالپولیتیک برقرار می‌شود. حکمت‌ عملی ابوعلی مسکویه برای ابتنای نظریه سیاسی معاصر بر میراث قدمایی ظرفیت‌های فراوانی دارد. این ظرفیت‌های نهفته را می‌توان، در چهارچوب اقتضایات دوران، «آشکار» یا «بازنویسی» کرد.