ژانر خلقیات‌نویسی در بوته نقد و نظر؛ مطالعۀ موردی کتاب جامعه‌شناسی خودمانی؛ چرا درمانده‌ایم؟

ژانر خلقیات‌نویسی به‌عنوان یکی از گونه‌های ویژۀ نوشتارهای اجتماعی، در پی بررسی و فهرست‌برداری از خصلت‌های اخلاقی و رفتاری ایرانیان است. آثار متعددی در ذیل این ژانر نوشته شده است. ما در این پژوهش برای بررسی و نقد بازنمایی رفتارهای اخلاقی ایرانیان، کتاب جامعه‌شناسی خودمانی؛ چرا درمانده‌ایم؟ اثر حسن نراقی را انتخاب کرده و با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی بر اساس الگوی تئون ون‌دایک نقد کرده‌ایم. نتایج پژوهش نشان داد نراقی در این اثر، بسیاری از استراتژی‌های ایدئولوژیک را برای به تصویر کشیدن رفتارهای اخلاقی ایرانیان مورد استفاده قرار داده است. گفتمانی که نراقی در پرتو آن ایرانیان را نقد می‌کند، گفتمان خودانتقادی است. او بیش از آن که به بررسی و توصیف رفتارهای ایرانیان بپردازد در حال ساخت این رفتارها است. بر اساس بازنمایی نراقی، رفتارهای اخلاقیِ ناپسند ایرانیان، چهارده‌برابر بیشتر از رفتارهای اخلاقیِ پسندیدۀ آن‌ها است. آثار ژانر خلقیات‌نویسی در نهایت ادعا می‌کنند ایرانیان ذاتاً غیراخلاقی عمل می‌کنند و در مقابل، غربی‌ها ذاتاً مردمانی اخلاق‌مدار هستند. بنابراین آثار این ژانر را باید نقد کرد؛ چرا که با بازنمایی غیرواقعی از ما ایرانیان، می‌توانند پیامدهای هویتی منفی برای جامعه به دنبال بیاورند.

a critique of the iranian temperament genrea case study of the book ‘intimate sociology: why are we helpless?

there are many works about the moral behavior of iranians. the genre of iranian temperament is a distinctive form of social literature that examines and catalogs the moral and behavioral traits of iranians. numerous works have been written under this genre. in this article, we have chosen one of hassan naraghi’s books to examine and criticize the representation of iranian moral behavior. we have criticized this book using the critical discourse analysis method based on van dijk’s model. the results of the research showed that in this work, naraghi used many ideological strategies to represent the moral behaviors of iranians. naraghi criticizes iranian behavior in light of self-critical discourse. rather than describing the moral behavior of iranians, he gives direction to it. according to naraghi’s representation, iranians’ undesirable moral behaviors are fourteen times more common than their desirable moral behaviors. works of this genre ultimately claim that iranians are inherently immoral and westerners are inherently moral. therefore, works of this genre should be criticized because, by unrealistically representing us iranians, they can have negative identity consequences for society.