بررسی تطبیقی ضابطۀ قابلیت اعادۀ دادرسی آرای مدنی با تاکید بر قاعدۀ اعتبار امر قضاوت‌‌شده (نقدی بر مادۀ 426 قانون آیین دادرسی مدنی)

بیش‌تر نظام‌‌های حقوقی مانند فرانسه ضابطۀ «اعتبار امر قضاوت‌‌شده» را برای تعیین قابلیت اعادۀ دادرسی آرای مدنی برگزیده‌‌اند، اما در ایران ضابطۀ اعاده‌‌دادرسی «قطعیت احکام» است. طبق بررسی‌‌ها، «اعتبار امر قضاوت‌‌شده» هم‌سو با مبنای اعاده‌‌دادرسی، یعنی تامین عدالت قضایی، ضابطۀ جامعی است که تمامی تصمیم‌های مراجع قضایی دادگستری، غیردادگستری، و داوری را، که به‌علت «اعتبار امر قضاوت‌‌شده» قابلیت استماع مجدد ندارند، قابل اعاده‌‌دادرسی می‌‌داند، ولی در حقوق ایران با بیان یک مصداق جزئی در تعیین آرای قابل‌‌اعاده بسیاری از تصمیم‌های محاکم مانند «قرارهای نهایی صادره در‌صورت وجود مانع دائمی برای طرح مجدد دعوا»، «قرار سقوط دعوا»، «آرای داوری»، و «گزارش اصلاحی» در‌عین برخورداری از اعتبار امر قضاوت‌‌شده به‌علت عدم اطلاق عنوان «حکم» بر آن‌ها قابل اعاده‌‌دادرسی نیست. حال آن‌که تامین عدالت قضایی اقتضا دارد این تصمیم‌ها نیز قابل‌اعاده‌‌ باشند. بنابراین، به‌منظور اتخاذ یک ضابطۀ جامع و منضبط در تعیین قلمرو آرای قابل‌اعاده‌‌ و هم‌‌راستا با بیش‌تر نظام‌‌های حقوقی اصلاح مادۀ 426 ق.آ.د.م و شناسایی ضابطۀ «اعتبار امر قضاوت‌‌شده» به‌منزلۀ ضابطۀ اعاده‌‌دادرسی آرای مدنی ضروری به‌نظر می‌رسد.

comparative study of the basis for retrial of civil judgments with emphasis on the rule of res judicata (criticism of article 426 of the code of civil procedure)

in different legal systems, there are two main bases for retrial. most legal systems, such as france, italy, germany, and jordan, have chosen the basis of the authority of res judicata. however, in the iranian legal system, the basis for retrial is the finality of the sentences. according to studies, the authority of res judicata, in line with the philosophy of retrial, ie the provision of judicial justice, is a comprehensive basis on which all decisions of judicial and non-judicial authorities and arbitration due to the res judicata cannot be re-heard can be retried. but in iranian law, many court decisions, such as final warrants that are a permanent impediment to the re-sue, writ of disposal of a suit, arbitral awards and consent judgment, while having res judicata, because they are not considered sentences, they cannot be a retrial. however, considering that these decisions can be retried, the philosophy of retrial and the provision of judicial justice requires that these decisions also be a retrial. therefore, to ensure judicial justice and adopt a comprehensive basis in determining the jurisdiction of retrials, in line with most legal systems, amend article 426 of the code of civil procedure and identify the criterion of res judicata as a basis for retrial is necessary.