بررسی انسان‌نگاره‌های نسخه‌ خطی عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات (مطالعۀ موردی نسخه‌ خطی عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات کتاب‌خانه‌ مرکزی آستان قدس رضوی)

درمیان گنجینه‌ نسخ خطی کتاب‌خانه‌ مرکزی آستان قدس رضوی، نسخه‌ مصور عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات محمد قزوینی خودنمایی می‌کند. پژوهش پیش‌رو، از میان سه نسخه‌ مصور موجود در کتاب‌خانه‌ آستان قدس، نسخه‌ 35212 را انتخاب و از میان نگاره‌ها، نگاره‌های انسانی آن را بررسی و واکاوی کرده است. در نسخه‌ منتخب، 23 نگاره متعلق به انسان‌نگاره‌ها هستند که در دو دسته طبقه‌بندی می‌شوند. دسته‌ نخست شامل نگاره‌های صور فلکی است که به‌شکل مرد یا زن و با ظاهری طبیعی ترسیم شد‌ه‌اند و دسته‌ دوم موجودات خیالی هستند که به‌شکل ترکیب انسان  حیوان تصویر شد‌ه‌اند. نگاره‌ها از اسطوره‌ها و داستان‌های عامیانه برگرفته و به‌سبک مکتب جلایری ترسیم شد‌ه‌اند. در این پژوهش، تلاش می‌شود تا میزان تطبیق متن با نگاره‌های موجود در نسخه‌ منتخب بررسی شود. پژوهش ماهیتی توصیفی  تحلیلی دارد و به‌روش اسنادی و کتاب‌خانه‌ای صورت گرفته است. نتایج نشان می‌دهد نگاره‌ها درخدمت متن بوده و در عینیت‌بخشیدن به توصیفات متن و درک بهتر مطالب به خواننده کمک کرد‌ه‌اند و هرجا که هنرمند احساس نیاز کرده است، مرز میان خیال و واقعیت را درهم شکسته و جذابیت تصاویر را با قدرت تخیل خود دوچندان کرده است.

a study of human-motifs of ajā’ib al-makhlūqāt wa gharā’ib al-mawjūdāt manuscript (a case study of ajā’ib al-makhlūqāt wa gharā’ib al-mawjūdāt of astan quds razavi central library manuscript)

ajā’ib al-makhlūqāt is one of the illustrated manuscripts available in the central library of astan quds razavi. this book was written by qazvini in the encyclopedic order in the seventh century ah. this research has selected version 35212 from among three illustrated copies available in astan quds library and has examined its human-icon from among the icons. in the selected version, 23 images belong to human-images, which are classified into two categories. the first category consists of male or female constellations that appear in the period and have a natural structure, and the second category is imaginary creatures derived from myths and folk tales in the form of a combination of human-animal is depicted. the paintings are drawn in the style of the jalayri school. although the school was influenced by chinese painting, it took on iranian culture and, in addition to innovation, played an important role in the development of the herat school, which was the pinnacle of iranian painting. in this research, an attempt is made to investigate the degree of adaptation of the text with the drawings in the selected version. the research has a descriptive-analytical method and has been done through documentary and field research. the results show that the illustrations serve the text and help the reader to identify the text’s descriptions and understand them better. wherever the artist feels the need to break the boundary between fantasy and reality, the images are more appealing. the figures are all facing west and east, with none facing each other. the figures are usually in a frame that separates them from the text.