معماری ایران/ ایرانی یا طراحی سلطان و معمار: پرسش از امکان تبیین جمع‌گرا در تاریخ هنر؛ براساس نقد کتاب rage and denials. collectivist philosophy, politics, and art historiography, 1890-1947 (خشم و انکارها: فلسفۀ جمع‌گرا، سیاست، و تاریخ‌نگاری هنر، 1890- 1947) از برانکو میترویچ

مورخ هنر و معماری به‌تصریح، تلویح، آگاهانه، یا ناآگاهانه در کار تفسیر خود رویکردی جمع‌گرا یا فردگرا دارد. خشم‌ و انکارهای برانکو میترویچ یگانه منبعی است که مستقل و از منظری فلسفی  تاریخی به تبیین در تاریخ‌نگاری هنر می‌پردازد و با تکیه بر واقع‌گرایی، تبیین جمع‌گرا را ناموجه می‌شمارد. در این مقاله، استدلال‌های متنوع میترویچ استخراج و طبقه‌بندی شده است تا از امکان تبیین جمع‌گرایی بدون این اشکالات بحث شود. اساسی‌ترین ایرادهای طرح‌شده بر تبیین جمع‌گرا ذات‌باوری، نادیده‌انگاری ارادۀ آزاد، مبهم‌‌بودن سازوکار اثرگذاری جمع‌ بر فرد، روشن‌نبودن وضعیت هستی‌شناختی جمع‌ها، انگیزۀ نادرست مورخان از تبیین جمع‌گرایانۀ مبتنی‌بر خودشیفتگی و خودبرتربینی قومی، و ابزار قرارگرفتن برای تنظیم غرور ملی است. با تکیه بر دستاوردهای تازۀ علوم شناختی بحث خواهیم کرد که چه‌طور این اشکالات شامل هر نوع تبیین جمع‌گرایانه در تاریخ نخواهند بود. استقلال شناخت و نفوذناپذیری ادراک دربرابر تفکر مهم‌ترین استدلال میترویچ برای توجیه فردگرایی به‌منزلۀ یگانه‌ راه علمی و واقع‌گرایانۀ تبیین تاریخ است. در این مقاله، موقعیتی را در تاریخ معلوم می‌کنیم که حتی با اتخاذ موضع متافیزیکی و هستی‌شناختی هم‌سو با ماتریالیسم میترویچ، تبیین‌های جمع‌گرای معتدل در تاریخ‌نگاری معماری می‌توانند هم‌چنان معتبر و حتی ناگزیر باشند.

holistic explanation in architectural historiography: inquiry of the possibility in response to branko mitrovica critique on the book rage and denials: collectivist philosophy, politics, and art historiography, 1890-1947

this paper attempts to extend ladislav kesner and richard elbridge’s insights toward collectivist explanation in art historiography in response to branko mitrovic’s critique in rage and denials. a counterexample situation in architectural historiography is propounded to elucidate how a collectivist explanation in a moderate realist form is not only apt but, in some cases, inevitable. it relies on our primary claim, the possibility of some non-essentialist, non-ideological, non-deterministic and non-egocentric collectivist explanations, regarding the main faults assigned to collectivist stances in art historiography by branko mitrovic. the counterexample situation explains the possible actions not implemented and decisions not taken in designing a building. in addition to the choices that led to the final formulation of the artwork, one must also consider the other options available, those possible choices that were left out, to clarify feasible limitations and, conversely, the choices that led to the emergence of the work. even considering that all final decisions merely result from chemical interactions in actors’ brains, one cannot judge alternative options the same way, some of which did not even occur in the artist’s mind or the network of agents involved. the repetition of dismissing these alternative options during a long-durée, thus the formation of a pattern, cannot be explained by the individualistic stance proposed by mitrovic.