متن و زمینۀ آن: تحلیل گفتمان انتقادیِ برنامۀ سوم عمرانی (1341-1346) براساس مونوگرافی بالدوین

گرچه در سال‌‌های اخیر تحلیل متون توسعۀ کشور براساس رویکردهای گفتمانی رایج شده است، تحلیل زمینه‌‌های اجتماعی اثرگذار در تولید این متون به همان اندازه موردتوجه قرار نگرفته است. باتوجه‎به این‌‌که براساس نظریۀ گفتمان تفسیر هر متن مستلزم تفسیر روابط میان زمینه و متن است، هدف نوشتار حاضر این است که متن برنامۀ سوم عمرانی کشور را با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف تفسیر کند و زمینه‌‌های فرهنگی و سیاسیِ اثرگذار در تولید متن برنامۀ یادشده را براساس مونوگرافی بالدوین تحلیل کند. نوشتار حاضر، باتوجه‌‎به روش تحلیل گفتمان انتقادی، نظم گفتمانی حاکم بر متن برنامۀ عمرانی سوم را «نظم گفتمان برنامه‌‌ریزی و توسعه» نام‌‌گذاری می‌کند که «گفتمان برنامه‌‌ریزی متمرکز فردگرا» و «گفتمان توسعۀ اقتصادی رشدمحور» به‌‌مثابۀ گفتمان‌‌های مسلط در آن برنامه محسوب می‌‌شوند و «گفتمان برنامه‌‌ریزی غیرمتمرکز مشارکتی» و «گفتمان توسعۀ اقتصادی توزیع‌‌محور» را می‌توان به‌‌عنوان گفتمان‌‌های رقیب شناسایی کرد. تفسیر زمینۀ فرهنگی و سیاسیِ متن برنامه نشان داد که تدوین متن یادشده، بیش‌ازآن‌‌که از فرایندی علمی ‌ عقلانی و فارغ از ایدئولوژی‌‌ تبعیت کند، متاثر از صورت‌‌بندی‌‌های ایدئولوژیکی ‌ گفتمانی، درپی حفظ روابط خاصی از قدرت اجتماعی از طریق متن این برنامه است.

Text and Its Context: The Critical Discourse Analysis of the Third Development Plan of Iran (1962-1967) According to Baldwin’s Monography

Although interest in the discourse analysis of national development policies and plans has been growing in recent years; however, little attention has been paid to the context in which these texts are articulated. This article, by supposing essential relationships between text and its context, aimed to interpret the third development plan of Iran and to analyze the social context of the plan according to Baldwin’s monography and the method of the Critical Discourse Analysis (CDA). The article identified “the order of discourse of planning and development” as a joint around which two dominant discourses including (i) “individually centralized planning discourse” and (ii) “growthbased development discourse” are articulated. In addition, “a participatory decentralized planning discourse” and “a distributionbased development discourse” have been identified as competing discourses in relation to the first two discourses. Finally, the article by analyzing the political and cultural context of the plan showed that the production of the plan as a text, instead of following a rationalscientific process, has mainly been influenced by ideologicaldiscursive formulations seeking to maintain specific relation of power among key actors and geographical spaces through text.