بررسی و نقد کتاب تحلیل هویت علم دینی و علم مدرن

رخداد عمدۀ فرهنگی و تمدنی امروز جهانْ تقابل دو فرهنگ و تمدن اسلامی و مدرن است. عامل طراحی و تحلیل هر فرهنگی علم و معرفت در آن فرهنگ است.  ازاین‌رو یکی از مسائلی که در محافل علمی به آن توجه می‌شود تحلیل ماهیت علم در فرهنگ‌های مختلف است. نویسندگان متعددی دراین‌باره قلم زده‌اند. این مقاله به‌دنبال فهم نظر نویسندۀ کتاب تحلیل هویت علم دینی و علم مدرن در این مورد و به‌خصوص ملاحظۀ نوع تحلیل او از تقابل علم دینی و علم مدرن است. ازاین‌رو، ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻜﻠﻲ و ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ این ﻛﺘﺎب ﭘﺮداﺧﺘﻪ ‌است. در بررسی محتوایی، پس از بیان خلاصه‌ای از بخش‌های کتاب، نقد مربوط به هر بخش آمده و در نتیجه‌گیری نقد ساختاری و محتوایی آن بیان شده است. نویسندۀ کتاب معتقد است هیچ حرکت و تغییر و به‌تبع آن هیچ رشد و تکاملی بدون غایت و جهت‌گیری معین ممکن نخواهد بود؛ بنابراین، غایت جهان‌شناسی و علم در همه‌ جریان‌های علمی متناسب با تفسیری است که هریک از این جریان‌ها از رسالت خود و اهداف کلان زندگی فردی و اجتماعی دارند. او باتوجه‌به تعبیر «جهت‌داربودن علوم» معتقد است علم مدرن در کلیت خود نه‌تنها در تولید نرم‌افزار تمدن اسلامی ‌کارآمد نیست، بلکه در این مسیر مانع جدی ساختاری و محتوایی خواهد بود. این کتاب ‌با نقد پایگاه معرفت‌شناختی علم مدرن و تحلیل روندهای تاریخی آن در سه دوره‌ انقلاب علمی، پوزیتیویسم، و پساپوزیتیویسم قائل به هویت بنیادین و جهت‌دار علم مدرن است و مشخصه‌ها و ویژگی‌های آن را بیان می‌دارد. این کتاب به مطالب دفتر فرهنگستان علوم اسلامی‌ قم رویکردی تفصیلی دارد که در کتب دیگر در سطوح دیگری به آن‌ها اشاره شده و درواقع خلاصه‌شدۀ آن‌ آثار است.

A Critique on An Analysis of the Identity of Religious and Modern Science

Confrontation of Islamic and Modern culture and civilization is the most important issue of the day.  Knowledge and sciences are the main obstacles in the design and analysis of each culture.  Therefore, the confrontation between Islamic and modern knowledge and sciences is one of the essential issues in academic centers, especially in Iran which is considered as the leading society in the renovation of the Islamic new civilization. Different writers are concerned about this subject.  One of them is Khaki, the writer of Tahlile Howiate Elme Dini and Elme Modern (Analysis of the Identity of Religious and Modern Science.). Regarding the importance and controversies of ideas in this issue, this article aims to criticize this book’s features and contents.  In analyzing the content of the book, we are looking for its logical and systematic harmony in the principles and the results presented by the writer. A summary of different sections of the book is presented, followed by their critics. The writer criticizes modern sciences regarding three historical phases of the scientific revolution, positivism, and post-positivism, epistemologically and puts forward his proofs in favor of value-oriented characteristics of modern science. He points to the criteria of its value-oriented characteristic as well. The writer believes that there is no change without direction. So, all scientific issues are goal-oriented regarding the macro interpretation of individual and society’s definition and destiny.  Regarding this issue, modern sciences are not useful as software for producing Islamic civilization even when they act as an obstacle in this issue. The book is a good summary and presentation of materials of Farhangestane Olome Islami which are available in their publications in different levels.