انسان و اخلاق خلیفه‌گرا بنیان‌های اخلاق عرفانی امام خمینی (ره)

نظریه‌های اخلاق هنجاری از سه نوع اخلاق وظیفه‌گرا، اخلاق نتیجه‌گرا، و اخلاق فضیلت‌گرا سخن می‌گویند و مبانی و دیدگاه‌های مربوط به هر سه نوع اخلاق مزبور نزد متفکران مسلمان دیده می‌شود. در این‌جا می‌توان از مفهومی جدید از اخلاق با عنوان «اخلاق خلیفه‌گرا» سخن گفت که برمبنای مماثلت و جانشینی بین انسان و خدا یا به‌تعبیری رب و عبد و خلیفگی اخلاقی انسان نهاده شده است. به‌نظر می‌رسد که این نوع اخلاق می‌تواند با نقد مدل‌های غیرخلیفه‌گرایانه مانند اخلاق عشق یا اخلاق شرم مدلول درستی از تعبیر «اخلاق عرفانی» را ارائه دهد؛ درحقیقت، گرچه اخلاق خلیفه‌گرا نظریه‌ای فضیلت‌گرایانه تلقی می‌شود، در چیستی فضائل، روش شناخت فضائل، و نحوه‌ نائل‌شدن به فضائل با رویکردهای مرسوم در اخلاق فضیلت‌گرا تفاوت دارد. در این نظریه، فضائل همان اوصاف خداوند، روش شناخت آن‌ها همان شناخت اوصاف باری، و روش فضیلت‌مندشدن به آن‌ها همان تشبه به خدا و تبدیل‌شدن به خلیفه‌ خداوند در مراحل سه‌گانۀ تخلیه، تجلیه، و تحلیه است. روش‌شناسی معرفت و رشد اخلاقی در این نوع اخلاق مبتنی‌بر آن نوع از انسان‌شناسی و خداشناسی عرفانی است که با مکتب اکبری و دیدگاه عرفانی امام خمینی (ره) هم‌سویی دارد.

Human Being and Caliphate-oriented Ethics Bases of Imam Khomeini’s Mystical Ethics

According to the normative theories, one can speak of the three types of dutybased ethics, resultbased ethics, and virtuebased ethics. A study of the history of Islamic rationalnarrative traditions reveals the foundations and perspectives of all three types of ethics among Muslim thinkers. According to the authors, the fourth type of ethics can also be considered as “Caliphateoriented ethics”, which is based on the assumption and succession between man and God, or in the sense of human Rabbi and Abd. In this article, we attempt to examine the concept of “Caliphatebased ethics” by examining the mystical ethics in the tradition of theoretical mysticism. According to the authors, (1) this type of ethics may be the correct interpretation of “mystical ethics” in the tradition of theoretical mysticism attributed to Ibn alArabi; (2) Imam Khomeini’s mystical ethics is more compatible with “caliphatebased ethics” than other normative ethics theories; and (3) Caliphatebased ethics is subordinated to virtue ethics. In fact, the Caliphate’s ethics should be viewed as a virtue theory that differs in the nature of virtues, the method of recognizing virtues, and how to achieve virtues with conventional approaches to virtue ethics. In short, in this theory, virtues are the attributes of God, the method of recognizing virtues is the knowledge of the virtues, and the method of becoming virtuous is to imitate God and then become the caliph of God through mystical conduct in three stages. Purification, Polishing, and Adornation. In fact, it is this methodology of knowledge and moral development that is based on anthropology and mystical theology, which is found in the mystical works of the school of theoretical mysticism, including the mystical works of Imam Khomeini.