عدم روش‌مندی، رویکرد فیزیکالیستی، و فقدان نگاه پدیدارشناسانه در فلسفۀ خرافات

کتاب فلسفۀ خرافات با عنوانی از سنخ معرفت درجۀ دوم و ادعای نگاه فلسفی برای تبیین مفهومی و شناخت اقسام خرافه، علل گرایش انسان‌ها بدان و روش‌های مبارزه با این معضل تصنیف شده است. نحوۀ ورود دکتر یثربی بدین بحث و سنخ گویش او، از دل‌مشغولی فراوان وی نسبت به خرافه، به‌ویژه در بعد اجتماعی آن حکایت دارد، اما مولف در فصول این اثر، به‌جای آن‌‌که نگاه فلسفی به کلیات این بلیه را تقویت کند، با عبور سریع از مطالب اساسی و مفاهیم پایه، به مباحث مصداقی ورود می‌‌کند. در این میان، عمده‌‌ترین معضل ناظر به «تعریف خرافه» است. فصل ممیز امر خرافی از سایر باورها، سازش‌نداشتن آن با مبانی عقلانی و موازین منطقی تصویر شده است. یثربی بدون اعتنا به اطلاقات گوناگون «عقل» و لوازم تفکر، «عقلانیت» را واجد وضعی واحد در همۀ زمان‌‌ها و مکان‌‌ها تصویر می‌‌کند و از‌این‌‌رو نسبی‌بودن مصادیق خرافه را به‌حسب جوامع و اعصار متفاوت برنمی‌‌تابد. متاسفانه جوانب این خطای فاحش در تبیین عوامل گرایش به خرافات و درمان آن نیز مشهود است. هم‌چنین نویسنده در جای‌‌جای کتاب با رویکرد فیزیکالیستی و تاکید بر دیدگاه‌‌های آگوست کنت، هر امر ناخوش‌آیند یا نابه‌سامان اجتماعی را بدون تحلیل لازم به خرافه ارتباط می‌‌دهد و با ورود حداکثری به مصادیق خرافه برخی باورهای اصیل مذهب امامیه هم‌چون مجاری فیض الهی، صفات اولیای دین، شفاعت، و توسل را به‌چالش می‌‌کشد. در این خصوص، به‌دلیل فقدان نگاه پدیدارشناسانه، حتی بسیاری از تجربیات زیستۀ شیعیان ذیل مفهوم «خرافه» قرار گرفته است.

Lack of Method, Physicalism Approach and Lack of Phenomenological Perspective in Philosophy of Superstitions

“Philosophy of Superstitions” has been authored as a work of secondorder knowledge and philosophical perspective concerning the conceptual explanation and identification of different types of superstition, causes of human tendency towards superstitions and the method of battle with this problem. The mode of discussion of Professor Yasrebi of this issue bespeaks of his deep concerns of superstition particularly in its social aspect, but the author in the chapters of this work, instead of strengthening the philosophical perspective of the outlines of this problem, after a short review of the basic notions, turns to the extensions. Meanwhile, the most important problem is concerned with the “definition of superstition”. The distinguishing feature of the superstition as compared to other beliefs, its failure of consistency with rational foundations and drawn logical rules. Without paying attention to different applications of “reas” and requirements of thinking, Yasrebi considers rationality to have a unique condition in all times and spaces. Thus, he does not tolerate the relativity of the extensions of superstition in different societies and ages. Unfortunately, side effects of this great mistake can be seen in his explanation of the causes of the tendency towards superstition and its cure.