پسوند ـ ـاک در گویش بیرجند و سابقه ی آن در دوره ی میانه

بررسی گویشهای خراسان جنوبی نشان میدهد که از یکسو عناصری از فارسی میانه در آنها یافت میشود و از سوی دیگر، میتوان عناصری از زبانهای شرقی را یافت که از دیرباز وارد این گویشها شدهاند و بعضاً در فارسی رسمی نیز رایج اند. یکی از راههای بررسی عناصر اصلی و قرضی در گویشها پیگیری تاریخی پسوندهاست؛ زیرا پسوندها جز عناصری هستند که به سختی در زبان پذیرفته میشوند. یکی از مهمترین پسوندهای ایرانی، پسوند ـ ـاک است که در لغاتی مانند پیچاک، بُرّاک و پَرّاک در گویش قدیم بیرجند رایج بوده است. این پسوند در گویش بیرجند دو ریشه ی مختلف داشته است. در لغاتی مانند پیچاک به معنی پیچش شکم، پسوند ـ ـاک بازمانده از پسوند مصدری -?k سغدی است. این پسوند در لغات خوراک و پوشاک و سوزاک هنوز در فارسی رسمی رایج است. ـ ـاک مصدری، امروزه در گویش بیرجندی جای خود را به ـ ـِش داده است و مانند دیگر اسم مصدرهای زبان فارسی با آن رفتار شده است. در نتیجه این لغت به صورت پیچش/ پچش (pe?e?) در آمده است. اما از سوی دیگر، پسوند ـ ـاک فاعلی نیز از قدیم در گویش بیرجند در لغاتی مانند پراک رایج بوده است. پسوند ـ ـاک فاعلی بازمانده از -?k فارسی میانه و -?g پارتی است. این پسوند امروزه نیز به همین صورت در گویش بیرجند رایج است. اما در فارسی معیار و اغلب گویشهای دیگر ایرانی این پسوند با حذف ک انتهایی به صورت ـ ـا در آمده است.