وجه‌تسمیه و دگرگونی نام و جایگاه قاین و قهستان

هجوم مکرر بیگانگان به خاک ایران و سلطه‌ی چندگاهی آنان، زمینه‌ی آمیختگی و تاثیر وجوه فرهنگی ایشان را درپی داشته است. از نمودهای این تاثّرات فرهنگی، شیوع روایت های متعدد در مورد وجوه تسمیه و انتساب بسیاری از شهرها و اماکن ایران به اسطوره ها و اشخاص یونانی، سامی و مغولی است. پژوهش کنونی بر پایه روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای، به بررسی وجه تسمیه ی بحث برانگیزِ شهر قاین و عنوان ولایت آن، قهستان، می پردازد. بررسی تاریخ جابجایی کرسی قهستان، تغییر نام این ولایت و نقاط عطفی که موجب شکوفایی یا زوال و در عین حال عامل تغییر کرسی یا نام آنجا بوده، دیگر اهداف این پژوهش را تشکیل می دهد. یافته های تحقیق حاکی است که برخلاف روایت های معمول که وجه تسمیه قاین را در اسطورهای سامی یا واژگان مغولی جستجو می کنند، نام آن برگرفته از خاندانی کهن ایرانی و تغییریافته‌ی واژه‌ی کارن است. ولایت قهستان یا قوهستان نیز که معرب کوهستان است، نه به سبب قنوات متعدد، بلکه به سبب کوهستان‌ها و ارتفاع بالاتر آنجا نسبت به نواحی پیرامون، بدین نام خوانده شده است. دیگر یافته های مقاله نشان می دهد ‌که اگرچه قهستان در هجوم اعراب مسلمان آسیبی ویرانگر دید، اما در سده‌ی چهارم و هم‌روزگار با حاکمیت موروثیِ خاندان سیمجوریان، ضمن الحاق چند ولایت دیگر به آن، امنیت و ثباتی یافت که در سایه‌ی آن به شکوفایی اقتصادی و اجتماعی رسید. تغییر نام ولایت و از تداول افتادن نام قهستان نیز در آغاز دوره‌ی صفویه رخ داد که ولایت پهناور قهستان به چند ولایت کوچک تقسیم شده هر یک به نام کرسی خود شهرت یافتند. بعدازاین تغییر، قائن مرکز ولایتی به همین نام شد که بیش از دو سده‌ی بعد، هم‌روزگار با نادرشاه افشار (حک. 1148- 1160ق)، کرسی ولایت به بیرجند منتقل گشت و نام ولایت نیز به قائنات تغییر یافت.

etymology and transformation of the name and status of qaen and qohestan

introduction qohestan, a province in southern khorasan with qaen as its center, boasts a history dating back to at least the sassanid period. this rich historical background has prompted numerous studies on the region, particularly on the history of qaen and qohestan. many of these works delve into the etymology of the province’s name, offering various interpretations. some suggest it stems from a transformation of the word gavīn (meaning ‘cow’), others link it to qabil (the son of adam), and some attribute it to a mongol origin. however, these interpretations appear inaccurate. qaen predates the arab and semitic cultural influences in the region, rendering the mongol origin hypothesis implausible. similarly, the idea that qohestan derives from the word quh—attributed to the presence of qanats in the area—lacks merit. the water system in qohestan was not significantly different from its neighboring regions, nor did it feature a greater number of qanats. the broader historical changes, such as the region’s rise and decline, its renaming, and the relocation of its capital, remain topics of scholarly debate. this study aims to explore the etymology of qaen and qohestan while shedding light on the primary factors behind the region’s historical transformations. methodology this study adopts a descriptive-analytical approach to critically evaluate previous research. it relies on library-based research to investigate the etymology of the names qaen and qohestan, as well as to explore the factors contributing to the region’s prosperity, decline, and shifts in its administrative center.findings and conclusion the repeated invasions and occasional dominance of foreign powers in iranian territory have led to significant cultural intermixing and the influence of foreign cultural elements. one prominent result of this cultural exchange is the variety of narratives surrounding the etymology and attribution of many iranian cities to greek, semitic, or mongol myths and figures. this article examines how these influences shaped the etymology of the city of qaen. while the history of qaen and the broader qohestan region predates the arab muslim conquest (circa 30 ah), islamic sources often attributed the etymology of qaen to semitic myths, with some even proposing a mongol origin. however, historical evidence suggests that the name qaen, referred to as ‘kayen’ in sassanid-era sources, originates from the term ‘karen’. karen was the name of a prominent family in pre-islamic iran, known for its influence across various regions, including qohestan. this family likely played a key role in founding or developing the city of qaen. additionally, the term ‘kohestan’ was historically used to describe several provinces or regions in pre-islamic iran, all characterized by their mountainous terrain. after the advent of islam, this term evolved into ‘quhestan’ or ‘qohestan’, retaining its original meaning of a ‘mountainous region’.an analysis of events during the early years of the arab conquest reveals that the absence of references to the capital and other districts of qohestan until the fourth century ah likely stemmed from the resistance of the qohestani people to arab control and the widespread devastation caused by the conquest. the hereditary rule of the simjuri family over the province during the samanid period (287–395 ah) marked a turning point in the region’s revival. this era saw the formation of greater qohestan through the annexation of provinces such as tabas and turshiz, as well as the emergence of its districts in historical sources from the fourth century. the ismaili dominance over qohestan in the latter half of the fifth century, characterized by repeated conflicts with the seljuks and significant destruction—particularly in qaen and turshiz—further shaped the region’s trajectory.