درآمدی بر شناخت کاروانسراهای درون شهری بیرجند

درآمدی بر شناخت کاروانسراهای درون شهری بیرجندذبیح الله مسعودی چکیدهکاروانسراها از جمله بناهای تاریخی با ارزش ایران بوده و در دوره اسلامی ایجاد این گونه بناها با ویژگی های گوناگون در شهر و روستا و در کنار جاده های حاشیه کویر و معابر کوهستانی با نام های مختلف چون رباط و کاروانسرا رو به توسعه نهاد. منطقه قهستان در شرق ایران و جنوب خراسان بزرگ، از نقاطی است که با با وجود داشتن آثار تاریخی فراوان، فرهنگ آن کاملاً ناشناخته باقی مانده است. وجود آثار تاریخی که قدمت بسیاری از آن ها به دوران پیش از تاریخ می رسد و تپه ها و محوطه های باستانی و سنگ نگاره ها، نشان از اهمیت این منطقه در طول تاریخ دارد. رباط ها از جمله یادگارهای تاریخی شهر بیرجند محسوب می گردند که برای حفظ و رونق تجارت و اقتصاد به وجود آمده اند. فاصله بسیار میان مراکز تجاری، مداخله عوارض طبیعی از جمله بیابان، خطر جنگ های داخلی متعدد و در اعصار گوناگون حمله بیگانگان به صورت سازمان یافته صرف نظر از تهدید دایمی، وجود جایگاه های امن را برای تامین استراحت کاروان ها و بازرگانان ایجاب می کرد. کاروانسراهای شهرستان بیرجند مریوط به دوره های قاجاریه و پهلوی بوده و از ویژگی معماری چهار ایوانی و دو ایوانی و متفرقه برخوردار می باشند. بیشتر آن ها در دو طرف رود (خیابان جمهوری اسلامی) و راسته بازار قرار داشت. مهمترین این قبیل ماروانسراها قیصریه بود که از نظر ساختمانی شبیه به تیمچه های قدیم تهران، مانند تیمچه معروف حاجب الدوله بود که دارای دو طبقه بود قیصریه بیشتر محل رفت و آمد بازرگانان و مخصوصاً تجار یزدی بود که از فعالترین بازرگانا به شمار می رفتند و از بمبیی در هندوستان تا یزد گسترده بودند. از دیگر کاروانسراها می توان به کاروانسرای مستوفی، محسن زاده، ملا محمد حسن مودی، علوی و خرازی اشاره کرد.واژگان کلیدی: خراسان جنوبی، شهر بیرجند، کاروانسرا، رباط.