مطالعه تطبیقی منظر چندعملکردی باغ های تاریخی بیرجند (نمونه موردی: باغ رحیم‌آباد، بهلگرد، امیرآباد)

باغ ایرانی در طول تاریخ طولانی خود از هخامنشیان تا پهلوی، علاوه بر تنوع در هندسه فضایی و طراحی هوشمندانه، بستری برای رفع نیازهای ساکنین و سازندگان باغ بوده و عملکردهای متنوعی داشته است؛ لذا باغ علاوه بر تامین فضای تفرّج، پاسخی برای خودکفایی، ملاحظات اقتصادی، کشاورزی و فضایی سازگار با اقلیم مناطق مختلف بوده، به نحوی که علاوه بر عملکرد اصلی، عملکردهای ثانویه و کارکردهای چندجانبه منظر، مورد توجه سازندگان و صاحبان باغ بوده است. بیرجند به دلیل موقعیت راهبردی در مرزهای شرقی ایران و اهمیت حکمرانان محلی در دوره قاجار و پهلوی، بستر شکل گیری و تحول باغ های مهمی بوده است. هدف این پژوهش یافتن چگونگی ادغام عملکر های مختلف در نظام طراحی باغ های تاریخی بیرجند و مطالعه تطبیقی منظر چندعملکردی در باغ های مورد مطالعه است. روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و مصاحبه به همراه مطالعات میدانی در سه باغ تاریخی بیرجند (رحیم آباد، امیرآباد و بهلگرد) است. نتایج نشان می دهد باغسازان سنتی در طراحی باغ‌های بیرجند به چگونگی ادغام عملکردهای مختلف در نظام طراحی، با هدف طراحی و ساخت فضایی چندمنظوره اندیشیده اند. منظر چندعملکردی در باغ های مورد مطالعه از الگوی منظر چندعملکردی وزن دار پیروی می کنند؛ لذا در منظر چندعملکردی وزن دار، زمین، قادر به ارائه و تامین بیش از یک عملکرد و در عین حال برآورده کردن چندین نیاز مختلف اما متجانس می باشد. طراحی منظر چندعملکردی باغ های تاریخی باعث تلفیق باغ های زینتی و کشاورزی مثمر شده است. در ضمن عملکرد اصلی باغ های رحیم آباد، بهلگرد و امیرآباد به ترتیب: پذیرایی، تولیدی و سیال است. همچنین باید گفت که از میان سه الگوی اصلی منظر چندعملکردی (موزاییکی، وزن دار و بنیادین) باغ های مورد مطالعه دارای الگوی منظر چندعملکردی وزن دار (تلفیق چند عملکرد متجانس در یک فضای واحد) است.