بررسی مضامین و فضای تصویری چاپ سنگی مصور و نقاشی قهوه‌ خانه ‌ای

چاپ سنگی مصور و نقاشی قهوه‌خانه‌ای، از گونه‌های هنری عصر قاجار هستند که حاصل تحولات سیاسی و اجتماعی و خروج هنرمندان از انحصار دربار و ورود هنر و آثار هنری بین عامه مردم است. مصورسازی این‌بار مطابق با شیوه و امکانات هنری جدید و همچون همیشه در پیوند با ادبیات کلاسیک فارسی رخ نموده است. درون‌مایه آنها مضامین مذهبی، حماسی و گاه داستان‌های عاشقانه بوده که ذوق و اعتقادات عامه مردم را به شکل تصویری به‌نمایش گذارده است.نوشتار پیش‌رو به‌منظور شناخت ویژگی‌های تصویری چاپ سنگی مصور و نقاشی قهوه‌خانه‌ای و درک رابطه آنها، به روش مقایسه تطبیقی و رویکردی تحلیلی، مضامین و فضای تصویری نمونه‌هایی از آثار موجود را بررسی کرده است. همچنین، به دنبال پاسخ‌دهی به این پرسش‌ها است: وجوه افتراق و اشتراک بین این دو نوع تصویرگری و جنبه‌های تاثیر و تاثری میان آنها چیست. تلاش این مقاله برای مطالعه تطبیقی مضامین و تصاویر منقوش در چاپ سنگی و نقاشی قهوه‌خانه‌ای دوره قاجار و چگونگی تاثیرپذیری نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای از آثار چاپ سنگی، بدانجا رسیده که منابع الهام نقاشان قهوه‌خانه‌ای و چاپ سنگی در دوره قاجار مشترک است و رواج و گسترش نسخ چاپ سنگی ازجمله عواملی است که موجب گسترش هنرهای تصویری در نیمه حکومت قاجار شده است. زیرا آثار چاپ سنگی به‌آسانی دراختیار سایر هنرمندان قرار می‌گرفته و بسیاری از هنرها همچون هنر نقاشی قهوه‌خانه‌ای را باوجود متفاوت ‌بودن سبک، شیوه اجرا و ابزار تکنیکی ‌شان، به‌لحاظ قرابت محتوایی موضوعات و در نتیجه عناصر تصویری مشترک، تحت تاثیر خود قرار داده است. تصاویر نسخ چاپ سنگی و نقاشی‌های موردمقایسه، نمونه‌های بارزی هستند که آشکارا تاثیرپذیری‌های نقاشی قهوه‌خانه‌ای را از روش‌های تصویرسازی آثار چاپ سنگی اثبات می‌کند. این پژوهش ازلحاظ ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات آن، کتابخانه‌ای- اسنادی (تصویری) و مشاهده‌ای بوده است.