تحلیل نگاره بارگاه کیومرث اثر سلطان محمد بر اساس الگوی کنشی و مربع معناشناسی گرمس

الگوی کنشی و مربع معناشناسی، دو دستاورد شیوه ساختارگرایی در مطالعات ادبی هستند که یکی با هدف نمایان‌ساختن انگیزه رفتار و تفکر شخصیت‌های اصلی داستان و دیگری با پرداختن به روابط ساختاریِ پنهان و نهفته‌ای که معنا را تولید می‌کنند، به تجزیه و تحلیل اثر پرداخته و به‌تدریج چگونگی ساختار بصری آن را نمایان‌می‌سازند. بنا بر آنچه بیان‌شد، در مقاله پیش‌رو تلاش شده‌است تا با تکیه بر نظریه تقابل‌های مربع معناشناسی و ارایه الگوی کنشی گرمس که خود، یکی از اندیشمندان ساختگرای مکتب نشانه‌– معناشناسی پاریس است، چگونگی ظاهرشدن معنی در متن نگاره بارگاه کیومرث از شاهنامه شاه تهماسبی که به دست سلطان محمد نقش‌گردیده، بررسی‌شود. به‌دنبال آن به این پرسش‌ها نیز پاسخ داده‌شود که چگونه می‌توان آثار نگارگری ایران را به‌مثابه متن با بهره‌گیری از شیوه رویکرد ساختارگرایانه تحلیل‌کرد و دیگر اینکه، آیا ساختار کلی این اثر بر الگوهای ثابت گرمس در ارتباط با تقابل‌های معنایی و مدل کنشی، قابل انطباق است. اگرچه برای انجام این پژوهش از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بهره گرفته‌شده و اطلاعات آن نیز به شیوه کتابخانه‌ای و میدانی جمع‌آوری شده‌است اما تفحص در میان نقوشِ خود نگاره، بهترین منبع برای دستیابی به یافته‌های جدید پژوهش بوده‌است. دراین میان، ضمن معرفی نظریه گرمس در مورد چگونگی شکل‌گیری معنی بر اساس قطب‌های متضاد، سه مورد از اساسی‌ترین قطب‌ها؛ تقابل فرهنگ و طبیعت، زندگی و مرگ و ثابت و متغیر (سکون و حرکت) نیز در نگاره یادشده معرفی و بررسی شده‌اند. سپس نمونه‌هایی روشن و عینی از هنرمندی سلطان محمد در ترسیم نگاره بارگاه کیومرث برمبنای الگوی کنشی گرمس ارایه‌می‌شود. درواقع تحلیل این اثر بر اساس مدل گرمس، هم پیوستگی اجزا و ساختار محکم این شاهکار هنری سده دهم ه.ق. را بیش از پیش آشکارمی‌کند و هم بازگوکننده توانایی این الگو در شناخت ساختار و نظام آثار کهن نگارگری ایرانی است چنانکه نگارگر با آفرینش تضادها و تناقض‌های موجود و تلاش در جهت یکسان‌سازی آنها خود به خود برای پیوند عالم لاهوتی و ناسوتی و بیان مفاهیم عمیق عرفانی گام برداشته‌است.