مقایسه مضامین و فنون اجرای کتیبه‌های چهار مدرسه شهر یزد در قرن هشتم

هنگامی که در بیشتر نقاط ایران بر اثر حمله مغول، ویرانی و بی امنی و رکود اقتصادی وجودداشت، شهر یزد به دلیل داشتن یک حکومت محلی ـ ایرانی، مرکزی برای استقرار عالمان، عارفان و هنرمندان بود. با رونق تجارت، این شهر نیز دچار دگرگونی های بسیار شد و کارهای اساسی برای ساخت مدارس علمیه و خانقاه ها در آن صورت گرفت. یکی از مهمترین این کارها ساخت مدرسه های رکنیه (بقعه سیدرکن الدین)، شمسیه (بقعه سید شمس الدین)، کمالیه و حسینیان (گنبد هشت) است. بناهای بیان شده یادگارهایی ارزشمند از قرن هشتم است که به سبب دست نخورده بودن تزیینات آنها، امکان استخراج داده های موثق از آنها وجوددارد. ازطرف دیگر، این بناها دارای کتیبه های بی نظیری در نوعِ خود است که با مطالعه آنها می توان به الگوی جامع کتیبه نگاری معماری در بناهای قرن هشتم، نزدیک شد و دریافت که فنون و مصالح، مضامین و طرح و الگوهای رایج در آن دوره چگونه بوده اند. بنابر دلایل بالا و باتوجه به فرصت مغتنم و استثنایی ای که در یک مقطع زمانی برای مطالعه این آثار از نزدیک فراهم آمد، تلاش برآن شد تا ضمن معرفی کوتاه بناهای مورد اشاره به بررسی، ثبت و مقایسه مضامین کتیبه ها و شناخت و طبقه بندی مواد و فنون کتیبه سازی آنها هم پرداخته شود. روش تحقیق به کارگرفته شده توصیفی- تحلیلی، شیوه یافته اندوزی و گردآوری اطلاعات، مطالعات کتابخانه ای همراه با برداشت و مستندنگاری میدانی و روش شرح و بسط و تحلیل داده ها هم توصیفی- تطبیقی است. پیش از پایان یافتن مقاله حاضر، این احتمال وجودداشت که در کتیبه ها از خط نسخ استفاده شده اما نتیجه های به دست آمده بیانگر آن بود که در این دوره کاربرد اقلام کوفی و ثلث رایج بوده است. همچنین فن اجرای کتیبه ها در بناهای یادشده نیز دربرگیرنده نقاشی و گچبری درون بنا و کاشیکاری بیرون بنا و تزیینات اصلی خوشنویسی (کتیبه نویسی) بوده است. بیشتر کتیبه ها هم دارای مضامین آیات قرآنی و اسمای الهی بودند.