تجلی نقشمایه شیر در قالیهای دوره صفوی

نقش شیر همواره یکی از مهمترین عناصر صحنههای شکارگاه، گرفتوگیر و طرحهای حیوانی در قالی بوده که البته حاوی معانی و مفاهیم عمیق اسطورهای و نماد بسیاری از خصوصیات برجسته انسانی نیز به شمار رفته است.این نقش در قالی دوره صفویه که یکی از درخشانترین دورههای هنر قالیبافی ایران و سرشار از نقوش متنوع حیوانی و گیاهی است، مورد توجه قرار گرفت و فراوانی آن در حالتهای مختلف این سوال را مطرح کرد که علت کاربرد مکرر نقش شیر چیست و چندگونه نقش شیر در این قالیها تصویر و در چه حالات و موقعیتهایی رسم شدهاند؟در پاسخ به این پرسش، نقشها در چهار گروه اصلی بررسی میشود: 1- نقش شیر بهصورت منفرد؛ 2- نقش شیر در صحنههای شکارگاه؛ 3- نقش شیر در صحنههای گرفتوگیر؛ 4- نقش سر شیر از روبرو (وقواق).در این مقاله با روش تحلیلی و توصیفی به جمعآوری دادهها و اطلاعات بهصورت کتابخانهای پرداخته شده و نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ساختارهای تصویری از طریق جداول و نمودارها ارایه شده است.هدف از بررسی حاضر روشن کردن فصلی دیگر از هنر نمادپردازانه نقوش در هنر ایران است که مجموعهای از نقوش مختلف شیر را بههمراه نمادهای گوناگون متصور بر آن به محققان تاریخ، هنر و طراحان ارایه میکند و به احیای نقوش سنتی و کاربرد مجدد آنها یاری میرساند. همچنین میزان فراوانی نقوش گرفتوگیر نسبت به سایر نقشها ـ بهخصوص نقش درگیری شیر با گاوـ نشان میدهد که استفاده از این نقش در قالی براساس پیشینهای تاریخی و ملهم از نقشهای قبل از اسلام، بهخصوص دورههای هخامنشی و ساسانی است که علاوه بر مفاهیم گذشته، همراستا با مفاهیم عرفانی و اسلامی معانی جدیدی پیدا کرده است.