بررسی اصالت رسالۀ مداد الخطوط منسوب به میرعلی هروی در مقایسه با رسالۀ خط و سواد از مجنون رفیقی

میرعلی هروی (ف. 951 ق.) از بزرگ‌ترین استادان خط نستعلیق است که حتی در زمان حیات خود نزد پادشاهان و حاکمان ازبک، شبه‌قاره هند و عثمانی به شهرت بسیار رسیده بود. مجنون رفیقی نیز از خوشنویسان و شاعران هم دوره با او است که مولف سه رساله در آموزش خوشنویسی است. او در زمان خود صاحب نام بوده، اما به خاطر نداشتن آثار شناخته‌شده و چه‌بسا شاگردان و پیروان برجسته، به مرور شهرت وی کاهش یافته است. منسوب کردن رساله های کهن آموزش خوشنویسی به مشاهیر خوشنویسی، دارای سابقه است. یکی از آنها، انتساب رساله آداب المشق باباشاه اصفهانی به میرعماد قزوینی است. به جهت شهرت عالمگیر میرعلی، رساله خط و سواد مجنون رفیقی هروی، پس از دوره صفوی به میرعلی منسوب شده است. این انتساب سبب شده تا پژوهشگران معاصر یقین کنند که رساله ای با نام مدادالخطوط از میرعلی هروی وجود دارد و این خطا باعث شده تا بارها بازنشر شده و مورد استفاده و استناد دانشجویان و پژوهشگران حوزه هنرهای اسلامی قرار گیرد. در این مقاله، فرض بر این است که شخصی با دست‌کاری جزئی در رساله خط و سواد از مجنون رفیقی، آن را با عنوان مدادالخطوط به نام میرعلی هروی کرده است. این پژوهش با روش کتابخانه ای و مبتنی بر شیوه توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع چاپی و دست‌نوشته‌های خطی صورت گرفته است. پس از معرفی دو خوشنویس و دو رساله یادشده، با روش مطالعه تاریخی، منابع دست اول در اواخر دوره تیموری و عصر صفوی بررسی شده و سپس متن دو رساله با هم تطبیق داده شده است. در نتیجه، ساختگی بودن این رساله در سده سیزدهم هجری و عدم انتساب آن به میرعلی هروی به اثبات رسیده است.

examining the authenticity of medad al-khotout treatise attributed to mir ali heravi in comparison with khat va savad treatise by majnoun rafiqi heravi

mir ali heravi (died in 1545) is one of the greatest masters in nasta’liq script who was famous and popular while he was alive among uzbek, indian and ottoman governors. majnoun rafiqi is also one of the poets and calligraphers who is contemporary with mir ali and has written three treatises about teaching calligraphy. he was famous in his own period of time but since he did not have well-known works, his popularity has decreased over time. attributing ancient treatises about teaching calligraphy to celebrities has a long duration. for instance, attributing adab al-mashq treatise by baba shah isfahani to mir emad qazvini. khat va savad treatise by majnoun rafiqi has been attributed to mir ali because of his universal popularity after safavid. this attribution caused contemporary researchers think that there is a treatise named medad al-khotout by mir ali heravi and this mistake has been repeated in many researches by islamic art scholars. according to the comparative study of these two treatises and also documentary sources related to the end of timurid and beginning of safavid era, this article has talked about non-attribution of this treatise to mir ali heravi.