مطالعۀ تطبیقی نقوش قالی‌های موجود در نگاره‌های دورۀ تیموری ایران با قالی‌های موسوم به هولباین عثمانی

با آغاز قرن 8 ه.ق./ 14 م. تا پایان سده 10 ه.ق./ 16 م. یکی از دوره‌های درخشان قالی ایران شکل می‌گیرد که با توجه به اهمیت این دوره در تغییرات سبکی فرش دستباف به دلیل محدود بودن نمونه‌های موجود، ابهامات زیادی در زمینه‌ ماهیت قالی ایران در این عصر به وجود آمده‌اند. با وجود منابع اندک در این عصر، شامل قالی‌های باقی‌مانده و نگارگری‌های دوره تیموری و ترکمانان، سوال‌های بی‌شماری در مورد ساختار قالی ایران در این دوره وجود دارند و همین ابهامات موجب شده که متخصصان حوزه تاریخ فرش غیرایرانی، وجود فرش قبل از عصر صفوی را در هاله‌ای از ابهام قرار دهند؛ درصورتی‌که می‌توان با مطالعه تطبیقی فرش‌های منقوش در نگاره‌های این دوران با نمونه‌های هم‌عصر در آناتولی، به ارتباط سبکی قالی ایران در این بازه زمانی با قالی آناتولی پی برد. این پژوهش با هدف مقایسه تشابهاتِ فرش‌های دوره تیموری ایران (911-771 ه.ق./ 1506-1370 م.) با فرش‌های هولباین ترکیه (حدود 8 تا 12 ه.ق./ 14 تا 17 م.) به‌ منظور بیان روابط سبکی فرش ایران تیموری با فرش آناتولی در این بازه زمانی صورت می‌پذیرد تا به این پرسش اصلی پاسخ دهد که علت وجود و تداوم ویژگی‌های مشابه در فرش‌های دوره‌های تیموری ایران و عثمانی ترکیه چه بوده ‌است؟ در این ‌راستا، این پژوهش به ‌صورت تطبیقی- تحلیلی، داده‌های خود را با روش اسنادی و حصول اشباع نظری تامین کرده و با دسته‌بندی مولفه‌های تطبیقیِ پیکره‌ها در سطح توصیف، به تبیین تشابهات آنها در سطح تحلیل پرداخته است. برآیند یافته‌ها نشان می‌دهد این ویژگی‌های مشابه در اصل از ایران به ترکیه راه ‌یافته‌اند و فرم و محتوای فرش از طریق بافت اجتماعی- فرهنگی و ایدئولوژی حاکم بر طراحان آناتولی، سبکی جدید را مبتنی بر سنت‌های طراحی فرش در این منطقه، ارائه کرده است. همچنین این برهم‌کنش متقابل میان هنرمندان ایران و ترکیه، ناشی از قرارگیری در محیط، ایجاد ادراک مشترک میان افراد درگیر و مشارکت آنها در انتقال، آموزش و یادگیری است که حاصل آن، نگاشتن طرح‌های مشابه فرش است؛ لذا هنرمندان هر دو پیکره مطالعاتی در آموزش و تداوم این قالی‌ها نقش مهمی را ایفا کرده‌اند.

a comparative study of the patterns of carpets in the paintings of the timurid era of iran with the ottoman holbein carpets

with the beginning of the 8th century ah/14 ad, until the end of the 10th century ah/16 ad, one of the illustrious eras of iranian carpets occurs, due to the importance of the stylistic changes of hand-woven carpets in this era, many ambiguities have been created in the quiddity of iranian carpets due to the small number of existing examples. despite the few references in this era, including the remaining carpets and paintings of the timurid and turkoman era, there are countless questions about the structure of iranian carpets in this era and these ambiguities have caused non-iranian experts in the field of carpet history to place the existence of carpets before the safavid era in an aura of ambiguity. while it is possible to understand the stylistic connection between iranian carpets and anatolian carpets in this period of time by comparing the patterns of carpets in the paintings of this era with the examples of anatolia, this research aims to compare the similarities between the carpets of the timurid era of iran (911-771 ah/1506-1370 ad) with the holbein carpets of turkey (about 8 to 12 ah/14 to 17 ad) in order to express the stylistic relationships of the iranian timurid carpets with anatolian carpet is made in this period to answer the main question through deductive reasoning: what was the reason for the persistence of comparative traits in the timurid and ottoman era of turkey? in this regard, the data of this research have been prepared by documentary method and theoretical saturation, and by classifying the comparative components of these simultaneous and temporal samples at the level of description, their deductive explanation has been done at the level of analysis. the results show that these comparative traits originally originated from iran to turkey and the form and content of the carpet is based on the socio-cultural context and ideologies of turkish designers has acquired a new structure and meaning. furthermore, this interaction between iranian and turkish artists is due to being in the environment, creating a common perception between the people involved and their participation in transferring, teaching, learning and then writing the carpet design; therefore, the artists of both studies have played an important role in the education and continuity of these carpets.