مطالعه روند تحول فرم ابزار جنگی گرز در نگاره‌های سه شاهنامه بایسنقری، تهماسبی و رشیدا

گرزها ابزاری قدیمی و قدرتمند محسوب می‌شوند که در جنگ‌های تن به تن و گروهی استفاده می‌شدند. علاوه بر جنبه رزمی، از جنبه تشریفاتی، آیینی و اسطوره‌ای برخوردار بوده‌اند. گرز، یکی از کهن‌ترین ابزارهای جنگی جهان و پرکاربردترین سلاحی است که ایزدان و پهلوانان هند و اروپایی از آن استفاده می‌کرده‌اند که در اوستا و در متون اسلامی به آن اشاره شده است. بر اثر پیشرفت در ساخت افزارهای جنگی، گرزها از اشکال ساده به شکل‌های مختلف هندسی شامل؛ کروی، مخروطی و...، حیوانی، دیوسر و انسانی تغییر شکل داده‌اند. اغلب دارای بدنه قوی، چوبی یا فلزی و سری سنگین از جنس مس و برنز هستند. گرزها می‌توانند به‌عنوان نمادهای قدرت تلقی شوند. حال این سوال مطرح است که روند تحول فرم ابزار جنگی گرز در نگاره‌های سه شاهنامه بایسنقری، تهماسبی و رشیدا چگونه بوده است؟ هدف از این پژوهش، شناخت انواع و سیر تکاملی گرز و نسخه‌های مصور‌شده با مضمون جنگ‌افزار گرز در نگاره‌های سه شاهنامه مذکور است. دلیل تغییر شکل گرزها، باور ایزدان و پهلوانان، تاثیر شرایط اقلیمی و اجتماعی و پیشرفت در ساخت افزارهای جنگی بوده است. گرزها نشان‌دهنده قدرت پهلوانی و به جهت ایجاد رعب و ترس در دشمن بوده‌اند. داستان‌های اساطیری و جنبه تشریفاتی جنگ‌افزار گرز، به‌ واسطه نگاره‌ها در شاهنامه‌های مذکور به نمایش درآمده‌اند. روش تحقیق، توصیفی-تطبیقی بوده و بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای، اسنادی، سایت‌های معتبر علمی و موزه‌ها انجام شده است.

The Study of the Formation Process of War Maces in Illustrations of Three Shah names, Baysonghori, Tahmasbi and Rashida

Maces are a longstanding (old) and powerful tool used in hand to hand and group wars. In addition to the martial aspect, they have had ceremonial, ritual, and mythical aspects. Mace is one of the most ancient weapons in the world and one of the most widely used weapons of the Hindu and European heroes and gods, and has been mentioned as the gods and heroes warfare in Avesta and Islamic texts. Due to the development of warfare, maces of simple forms into transformed the various geometrical, spherical, conoidal, bladed, chained, zoomorphic, dimonic and anthropomorphic forms. Often it has a strong body of wood or metal, and a heavy head of copper, bronze, iron or steel. Maces with various sizes can be regarded as symbols of power. Now the question is that how was the formation process of war maces in illustrations of these three Shah names, Baysonghori, Tahmasbi and Rashida? The purpose of this study is to know the types, evolution and depicted version of war maces in illustrations of three mentioned shah names. The reason of the transformation of the maces was the belief of gods and heroes, climatic and social conditions and progress in the manufacture of war weapons. Maces show the bravery of heroes and to create fear in the enemy. Mythological stories and the ceremonial aspect of war maces have been illustrated by the illustrations in these Shahnamehs. The research method is descriptivecomparative and the data are collected by using library studies, documents, creditable scientific sites and museums.