گونه‌شناسی آرایه‌های هندسی پوشاک پیکره‌های موجود در سفال‌های مینایی سده 6 و 7 هجری قمری

سفال‌های مینایی که در اواخر دوره سلجوقی و خوارزمشاهی زیر نظر استادکاران سفالگر و نگارگر تولید می‌شده، از لحاظ گستردگی طرح و نقش، متنوع‌تر از آثار ماقبل خود هستند. در این گروه از سفال‌ها، پیکره‌های انسانی، از جایگاه خاصی برخوردار بوده و به دفعات در آثار سفالی مشاهده می‌شوند. در پوشاک این نقش‌مایه‌ها، نقوش هندسی متنوعی استفاده شده که این ویژگی، سفال‌های مینایی را از حیث کاربرد طرح‌های هندسی، بسیار قابل توجه نموده است. مطالعه و بازشناسی انواع تزئینات هندسی در پوشاک پیکره‌های انسانی موجود در سفال‌های مذکور، هدف این مقاله به شمار می‌رود. در راستای دست‌یابی به این هدف، پرسش اصلی پژوهش چنین است؛ نقوش هندسی در پوشاک پیکره‌های ترسیمی در سفال‌های مینایی از نظر تنوع در ساختار و جایگاه ترسیم چگونه هستند؟ این تحقیق، توصیفی بوده و روش یافته‌اندوزی، بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای (سایت‌های اینترنتی، موزه‌های معتبر و غیره)، تهیه تصاویر و آنالیز نقوش سفال‌های مینایی به انجام رسیده است. روش نمونه‌گیری نیز بر اساس نمونه‌های در دسترس و متنوع بودن نقوش هندسی ترسیمی در پوشاک پیکره‌های انسانی است. نتایج یافت‌شده حاکی از آن هستند که تقریباً در اکثر لباس‌های پیکره‌ها در سفال‌های مینایی، از نقوش هندسی و بالاخص گره‌ها استفاده شده که تنوعی در حدود 30 نوع گره را شامل می‌شوند و گره شش و تُکه ، از جمله پرتکرار‌ترین نقوش هندسی است. همچنین، از مطالعه نمونه‌ها درمی‌یابیم که تفاوت چندانی میان گره‌های استفاده‌شده در پوشاک مردان و زنان وجود ندارد و گویا هدف هنرمند، تاکید بر آرایه‌های هندسی، کاربرد این تزئینات بر روی البسه و ایجاد نقشی متفاوت از نقوش گیاهی بر روی پوشاک بوده که به زیبایی و با مهارت، به این هدف نائل آمده است.

Typology of Geometric Arrays of Human Figures’ Apparel in the Mina`i Pottery of the 6th and 7th Centuries AH.

Mina`i pottery produced in the late Seljuk and Khwarezmshahi periods under the supervision of pottery masters and painters, is more diverse and magnificent in terms of design and portrait than the previous works. In this group of pottery, human figures have a special place and are often seen in pottery. Various geometric patterns have been used in the apparel of these motifs, which has made enamel pottery very remarkable in terms of the application of geometric designs. The purpose of this article is to study and identify the types of geometric ornaments in the apparel of human figures in the mentioned pottery. In order ro achive this goal, the main research question is: How are the geometric patterns in the apparel of human figures in mina`i in terms of variety in structure and position of drawing? This research is descriptive and the method was based on library studies (Internet sites, reputable museums, etc.), preparation of images and analysis of mina`i pottery. The sampling method is based on the available samples and the variety of geometric patterns in the apparel of the human figures. The results show that almost all of the apparels of figures in enamel pottery use geometric patterns, especially node, which include a variety of about 30 nodes. ldquo;Shesh Va Toke rdquo; is one of the most frequent geometric pattern. The results show that there is not much difference between the knots used in men and women rsquo;s apparel, and it seems that the artist rsquo;s purpose is emphasizing on geometric arrays, using these decorations on clothes, and creating different patterns of plant designs on clothing which accomplished this goal beautifully and skillfully.