نمادشناسی نقوش جانوری در پارچه‌های مدالیونی عصر ساسانی (مورد مطالعاتی: قوچ، گراز، شیر، گوزن و فیل)*

در گروه وسیعی از پارچه‌های منسوب به عصر ساسانی، نقوش جانوری در قالب طرح‌های قابی از جمله مدالیون، قابل ملاحظه هستند. مورد مطالعاتی این مقاله، نقوش جانوری پارچه‌های ساسانی با محوریت چهارپایان طبیعی و غیر اهلی است که این امکان را داشته فارغ از وجود انسان شکارچی، در قالب طرح مدالیون تصویر شوند. بر اساس التزام به محدودیت‌های فوق، بیشتر انواع جانوری مصور در قالب طرح مدالیونی به‌صورت قوچ، گراز، شیر، گوزن و فیل تعریف می‌شوند. حال، پرسش این است؛ نقوش جانوران چهارپای طبیعی و غیر اهلی در طرح مدالیونی منسوجات ساسانی که به شکل مجزا و فارغ از حضور انسان شکارگر تصویر شده‌، موید چه معنایی هستند؟ هدف اصلی چنین پژوهشی، دست‌یابی به مفهوم نمادین هر نقش در بستر فرهنگی عصر خویش است؛ چرا که به درازنای تاریخ ایران، معانی متفاوتی برای هر یک از این انواع تعریف شده‌اند، اما فقط باریک‌بینی در بُعد زمانی مشخص، مفهوم نمادین هر نقش را در دوره خاص متمایز می‌نماید. بر این اساس، این مقاله با رویکرد تاریخی، به شیوه توصیفی تحلیلی و با جمع‌آوری اطلاعات اسنادی، نسبت به بررسی هدفمند پنج قطعه پارچه‌ مدالیونی از عصر ساسانی اقدام نمود. نتیجه نشان داد نقوش جانوری مذکور در هر شکلی که باشند اعم از قوچ، گراز، شیر، گوزن و فیل به‌رغم آنکه از زمینی‌ترین موجودات هستند که حتی عناصر پرواز همچون بال به آنها الوهیت نبخشیده یا به سبب تعامل و تقابل با انسان سوارکار و شکارگر، تاکیدی بر ارزش‌های سمبلیک آنها نشده است، همگی به معنای نمادین الوهیت، فرهمندی، قدرت، صلابت، جاودانگی و جنگاوری پادشاه اشاره می‌کنند. به‌واقع همان‌طورکه همواره سامانه طرح بر نقش غلبه دارد، طرح مدالیون به‌عنوان مترادف مفهوم فره و موهبت ایزدی، به ‌قدرت تکرار، ضمانت اجرایی نقوشی است که تاییدی بر اقتدار و جایگاه سلطنت داشته؛ حتی اگر این نقوش در شکل اصلی خود، معرف معمول‌ترین مصداق‌های آفرینش باشند.

Semiology the Animal Motifs on Medallion Fabrics during the Sasanian Era (Case Study: Ram, Boar, Lion, Deer and Elephant)

In a wide range of fabrics attributed to Sasanian era, animal motifs are observable in the form of geometric designs, including medallions. The case study in the present paper concerned animal motifs of Sassanid textiles with a focus on natural and nondomesticated animals that were able to be depicted in the form of a Medallion design alone and without the presence of a hunter. According to the surviving samples, most of the illustrated animals are defined as rams, boars, lions, deer and elephants. The question now is: What can be the reflection of the motifs of wild beasts frequently used on the Sassanid Medallion textures that had the chance to be depicted without the presence of hunters? The main purpose of the research was to attain the true meaning of each motif in the cultural and historical context of its era; because, throughout the Iranian history, different meanings are defined for each of these species, but it is only investigation in time periods that can distinguish each motif rsquo;s symbolic meaning from the others in a certain time spot. Accordingly, this paper deliberately examined five pieces of Medalliondesigned Sassanid fabrics through a historical and descriptive analytical method and using library studies. The result showed that the mentioned animal motifs in every and each form, including rams, boars, lions, deer and elephants, all emphasize the symbolic meaning of the king rsquo;s power, strength, immortality, and dauntlessness. This is despite the fact that they are the most terrestrial creatures to which even other elements such as wings are not divinized or their symbolic values are not emphasized while interacting with the rider and predator. Indeed, as the design always superiors the motif, Medallion design was the guaranteed that the motifs affirmed the power, strength, and position of the monarchy, even though these motifs represent the most common instances of creation in their original and natural form.