گونه‌شناسی نقوش آجری مقابر قبرستان‌های قدیمی شهر دزفول

قبرستان‌های تاریخی، نمودی از فرهنگ و مذهب جامعه‌ای بوده که در آنها شکل گرفته‌اند. با گسترش شهرها، اغلب این قبرستان‌ها در مناطق دورافتاده، خارج از شهر و یا مناطق نامناسب حفاظتی، متروک و گمشده به حال خود رها شده‌اند و اثری از پویایی و جریانات فضای شهری در آنها دیده نمی‌شود. از آنجا که این قبرستان‌ها بخشی ارزشمند از میراث ملموس و ناملموس هر جامعه هستند، بنابراین ضروری است که شناخت و ثبت و اقدامات حفاظتی آنها مورد توجه قرار گیرد. شهر دزفول، یکی از شهرهای دارای بافت تاریخی زنده منحصر به‌فرد و همچنین قبرستان‌های تاریخی است. قرار داشتن این قبرستان‌ها در بافت شهری، منجر به تاثیرپذیری آنها از آجر و الگوهای مورد استفاده در ساختار این شهر شده است که با توجه به نادیده گرفتن این قبرستان‌ها در طول سالیان، با مخاطراتی از جمله ویرانی کامل روبه‌رو شده‌اند. این پژوهش، درصدد بررسی و گونه‌شناسی نقوش آجری قبور قبرستان‌های دزفول به نام‌های قبرستان‌ رودبند، بابا یوسف و کاشفیه است. هدف اصلی، مطالعه نقوش آجری قبور قبرستان‌های تاریخی این شهر، دسته‌بندی و شناساندن این قبرستان‌ها به‌عنوان گنجینه‌ای از معماری کهن شهر دزفول است. در این راستا، روش تحقیق به‌کار رفته، توصیفی بوده و گردآوری اطلاعات، به‌صورت مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای است. نتایج پژوهش نشان داده تزئینات آجرکاری قبرستان‌های این شهر، در یک دسته‌بندی مشخص، به سه گروه تقسیم می‌شوند؛ قبور تاریخی با آجرکاری لعاب‌دار، قبور تاریخی با آجرکاری ساده و قبور تاریخی با آجرکاری ترکیبی (که تزئینات آنها، ترکیبی از آجرهای ساده و لعاب‌دار است). در نمونه‌های بررسی‌شده، بیشترین فراوانی، در تزئینات آجری با آجرهای لعاب‌دار و پس ‌از آندر رده بعدی، تزئینات آجری با آجرهای ساده و در آخر، تزئینات ترکیبی است. از سوی دیگر، در کنار نقش‌مایه‌های هندسی و گیاهی در بطن نقوش که حاصل استفاده از آجر و تناسبات آن بوده، در برخی قبور، از موتیف‌های مذهبی، اجتماعی و گیاهی نیز استفاده شده است.

Exploring the brick decorative motifs of the graves of old cemeteries in Dezful

Historical cemeteries are a reflection of the culture and religion of the community in which they were formed. With the expansion of cities, most of these cemeteries have been abandoned in remote areas, outside the city or in unsuitable protected areas, and no trace of dynamics and currents of urban space can be seen in them. As these cemeteries are a valuable part of tangible and intangible heritage of each society, it is essential to consider their recognition, registration, and conservation measures. Dezful is one of the cities with a unique living historical context and also historical cemeteries. Locating these cemeteries in the urban context has led to be effected by brick and patterns used in the structure of the city, and due to the fact that these cemeteries have been neglected over the years, they have been subject to risks such as complete destruction. This research seeks to investigate the brick designs of graves in Dezful cemeteries named Roudband, Baba Yusef, and Kashefiyeh. The main purpose of this article is studying the brick designs of gravestones located in the historical cemeteries of this city, classifying and identifying these cemeteries as treasures of the ancient architecture of Dezful City. In this regard, the research method used is descriptive and the required data gathered through field and library studies. The results of the research show that the brickwork decorations of the cemeteries in Dezful are divided into three groups: historical graves with glazed brickworks, historical graves with simple brickworks, and historical graves with combined brickworks (the combination of simple and glazed bricks). According to results, brick decorations with glazed bricks had a bigger share in this category, after which brick decorations with simple bricks, and finally the combination decorations. On the other hand, in addition to geometric and plant motifs in the heart of the motifs that are the result of using bricks and its proportions, religious, social, and plant motifs have been used on some graves.